Το γνωρίζατε; Το Κίνημα του Πολεμικού Ναυτικού κατά της Χούντας!

Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.

Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά

Το Ναυτικό των αρχαίων Ελλήνων διαπνέονταν από ελευθερία και δημοκρατία. Θα το αντιληφθεί κάποιος όταν ζήσει σε πλοίο. Οι συνθήκες ζωής και δραστηριότητας επιβάλλουν την συλλογικότητα. Η ναυτοσύνη των Ελλήνων είναι ένα σύνολο νοητικών στάσεων του «τσούρμου», που συμπεριλαμβάνει αντίληψη, ευστροφία, ευκινησία και άλλα πολλά. Το να μπορέσεις να ταξιδέψεις το πλοίο σε θύελλες, να αποτρέψεις το πλοίο από ξέρες, ρηχά νερά, το να λαμβάνεις υπόψη το ρεύμα και τον αέρα, ώστε να καταπλέεις με ασφάλεια στον προορισμό, είναι σημαντικό έργο, το οποίο χρειάζεται τη συνεργασία πολλών. Η απόφαση μεν είναι έργο του κυβερνήτη, αλλά συνεκτιμά τις απόψεις πολλών. Δίχως ικανούς αξιωματικούς, καταστρώματος και αξιωματικούς μηχανής, υπαξιωματικούς, ναύκληρο και άξιους ναύτες είναι αδύνατο να κυβερνήσεις σωστά.

Η πολιτική της δικτατορίας του 1967 στο εσωτερικό και το εξωτερικό κατηύθυνε τη χώρα σε διεθνή απομόνωση και την απαξία των ΕΔ. Οι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ) γαλουχήθηκαν με την ένδοξη ιστορία των ναυτικών αγώνων για την προστασία και ανεξαρτησία του Έθνους. Ενός ΠΝ που δεν υπέστειλε ποτέ τη σημαία του και οι αξιωματικοί του εμφορούμενοι από πνεύμα ανεξαρτησίας, αξιοπρέπειας, υπερηφάνειας και ελευθερίας ήταν φυσικό ότι θα αντιδράσουν.

Η σχεδίαση και η οργάνωση συνωμοσίας εναντίον μιας στρατιωτικής δικτατορίας από εν ενεργεία αξιωματικούς είναι μία ιδιαίτερα επικίνδυνη υπόθεση, καθόσον ο ΣΠΚ προβλέπει έκτακτο στρατοδικείο, παραπομπή για εσχάτη προδοσία και εκτέλεση. Τα μυημένα στελέχη θα πρέπει να διαθέτουν ιδιαίτερα χαρίσματα, όπως τόλμη, αποφασιστικότητα, ψυχική αντοχή και πίστη για την επιτυχία του ιερού σκοπού τους. Πρέπει να περιφρονούνται συναισθηματικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί προβληματισμοί.

Η πρώτη δράση του ΠΝ ήταν η συμμετοχή στο αντικίνημα του βασιλιά, στις 13 Δεκεμβρίου 1967, που το υποστήριξε υπακούοντας την φυσική του ηγεσία και την αφοσίωση στην επαναφορά της χώρας στην συνταγματική τάξη. Μετέπειτα, το 1968, συνωμοτικές ομάδες αξιωματικών του ΠΝ σχεδίασαν δύο αντιδικτατορικές δράσεις: την απαγωγή του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου, στη διάρκεια της άσκησης «Θρίαμβος» τον Αύγουστο 1969 και την κατάληψη της Κρήτης, το 1970, που όμως ακυρώθηκαν για διάφορους λόγους. Στις αρχές του 1970 η οργάνωση των Αντιπλοιάρχων του Κινήματος του Ναυτικού επέλεξε τον Π. Γαρουφαλιά, για «πολιτική κάλυψη» και την στρατιωτική ηγεσία της κίνησης ανέθεσε στον τότε ΑΣ, τον ναύαρχο Γ. Μόραλη¹. Η ανάθεση όμως αυτή έγινε αντιληπτή από την ασφάλεια του δικτάτορα, με αποτέλεσμα την αναστολή των ενεργειών από τους κινηματίες. Το καθεστώς προέβη σε αθρόες μεταθέσεις και την καθαίρεση του Γ. Μόραλη από ΑΣ. Δεν πραγματοποιήθηκαν επιπλέον διώξεις, λόγω του ότι δεν γνώριζε το καθεστώς περισσότερα για το Κίνημα.

Οι συζητήσεις μεταξύ συμμαθητών, τάξεων της ΣΝΔ, κατέληγαν στην πεποίθηση οργάνωσης κινήματος από το σύνολο του ΠΝ και την πίστη ότι ο Στόλος ήταν ικανός να ρίξει την δικτατορία. Βασικός πυρήνας ήταν οι συμμαθητές και φίλοι της τάξης του 1948 της ΣΝΔ, οι οποίοι δημιούργησαν τη Διοικούσα Επιτροπή του Κινήματος του ΠΝ. Οι περισσότεροι από αυτούς θα εκτελούσαν τα καθήκοντα Κυβερνητών των αντιτορπιλικών τα έτη 1972 και 1973 και έθεσαν ως στόχο την εκδήλωση του Κινήματος.

Αναλήφθηκε μία συστηματική οργάνωση. Από τις αρχές του 1971 μυήθηκαν αρκετοί αξιωματικοί και έγιναν επιλεκτικές τοποθετήσεις σε νευραλγικές θέσεις. Μία από τις νευραλγικές θέσεις στο ΓΕΝ ήταν του τμηματάρχη τοποθετήσεων των αξιωματικών (ΓΕΝ/Β3), την οποία κατείχε ένας αξιωματικός από τους πρώτους μυηθέντες². Με ενέργειές του τοποθετήθηκαν το 1972 ως κυβερνήτες, ύπαρχοι και πρώτοι μηχανικοί στα πλοία κρούσης του Στόλου και σε άλλες νευραλγικές θέσεις των Επιτελείων, των Ναυτικών Υπηρεσιών και των Ναυστάθμων (Σαλαμίνας – Κρήτης).

Εκτός του ΠΝ, υπήρχαν και στο Στρατό Ξηράς και την Πολεμική Αεροπορία μυημένοι αξιωματικοί. Ενδεικτικά αναφέρεται ο Ταγματάρχης Σπύρος Μουστακλής³, που θα αναλάμβανε φρούραρχος στη Σύρο, όπου το σχέδιο προέβλεπε κατάληψη του νησιού, ώστε να σχηματιστεί εκεί Εθνική Κυβέρνηση. Από την Πολεμική Αεροπορία οι μυημένοι αξιωματικοί θα φρόντιζαν ώστε τα αεροσκάφη να μην κινηθούν εναντίον του επαναστατημένου Στόλου.

Την άνοιξη του 1973 τα πάντα ήταν έτοιμα. Η διαταγή επιχειρήσεων είχε υποβληθεί στις τελικές προσαρμογές. Το Κίνημα θα γινόταν στις πρωινές ώρες της 23^ης Μαΐου, στη διάρκεια προγραμματισμένης άσκησης. Τις βραδινές ώρες όμως της 21^ης Μαΐου υπήρχαν ενδείξεις ότι το Κίνημα προδόθηκε. Οι αρχές ασφαλείας της Χούντας δεν είχαν όμως συγκεκριμένη εικόνα. Παρόλα αυτά, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ως πολιτικός σύμβουλος, εξέφρασε την άποψη ότι το Κίνημα έπρεπε να εκδηλωθεί ταχύτατα. Το πρωί και μέχρι το μεσημέρι της 22ας Μαΐου υπήρχε χρόνος απόπλου των Πολεμικών Πλοίων (ΠΠ). Δυστυχώς όμως επικράτησε η συντηρητική άποψη να μην αποπλεύσουν τα καράβια και το βράδυ λήφθηκε η μοιραία απόφαση αναβολής του Κινήματος με την συνθηματική λέξη «Σοφοκλής».

Η διασταύρωση των πληροφοριών έγινε από την ασφάλεια της Χούντας, αρκετές ώρες αργότερα. Τις απογευματινές ώρες της 22ας Μαΐου οι Κυβερνήτες των ΠΠ κλήθηκαν να παρουσιαστούν στο ΑΣ, όπου τέθηκαν σε περιορισμό, ενώ συνελήφθησαν οι δύο πρώτοι αξιωματικοί στα σπίτια τους. Την 23^η Μαΐου άρχισαν οι συλλήψεις που συνεχίστηκαν μέχρι την 16^η Ιουνίου. Συνελήφθησαν εβδομήντα (70) αξιωματικοί.

Εν τω μεταξύ το Α/Τ ΒΕΛΟΣ έφυγε από την άσκηση του ΝΑΤΟ και κατέπλευσε στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας για να συνεχίσει τον αντιδικτατορικό αγώνα, με τον Κυβερνήτη, έξι (6) σημαιοφόρους και είκοσι πέντε (25) υπαξιωματικούς, ζητώντας και λαμβάνοντας πολιτικό άσυλο από την Ιταλία. Αξιωματικοί που ήταν σε θέσεις του ΝΑΤΟ και σε άλλες θέσεις στο εξωτερικό, παραιτήθηκαν. Αρκετοί, που δεν είχαν συλληφθεί παραδόθηκαν οικειοθελώς, εκφράζοντας την αλληλεγγύη στους συλληφθέντες. Οι συλληφθέντες φυλακίστηκαν επί 3μηνο. Ακολούθησε γενική αμνηστία, πλην των 31+1 ανδρών του Α/Τ ΒΕΛΟΣ, που αποτάχθηκαν στις 3 Σεπτεμβρίου 1973, ενώ είχε προηγηθεί η παραπομπή τους σε έκτακτο στρατοδικείο στις 27 Ιουλίου. Μετά την Μεταπολίτευση, όλοι οι απότακτοι ανακλήθηκαν από την Εθνική Κυβέρνηση και τοποθετήθηκαν σε καίριες θέσεις.

Το Κίνημα του Ναυτικού του Μαΐου του 1973, το καθιστούν μοναδικό. Οργανώθηκε με πρωτοβουλία των εν ενεργεία αξιωματικών διαφορετικών πεποιθήσεων. Δεν απέβλεπε στην κατάληψη της εξουσίας, παρά μόνο στην αντικατάσταση των δικτατόρων. Δεν συνδέθηκε με επιδιώξεις πολιτικής ή κομματικής ωφέλειας. Κανένα πολιτικό πρόσωπο ή οργάνωση δεν παρότρυνε τους συμμετέχοντες.

Το Κίνημα του ΠΝ ήταν μία επανάσταση που εξέφραζε τη θέληση των Ελλήνων για επαναφορά της δημοκρατικής νομιμότητας. Το μήνυμα που υπήρχε ήταν ότι οι τρεις (3) πυλώνες, πολιτική ηγεσία, ΕΔ και λαός, ενωμένοι μπορούν να διαφυλάσσουν το δημοκρατικό πολίτευμα και την ασφάλεια της χώρας από κάθε κίνδυνο.

Οι επιπτώσεις του Κινήματος του ΠΝ αναφέρονται στο ευρύτερο στρατηγικό πεδίο της εποχής, όπου η Ελλάδα αποτελούσε ουσιαστικά γεωπολιτική παρουσία στο πλαίσιο της δυτικής αρχιτεκτονικής ασφαλείας. Μιας συμμαχίας που ήταν συγχρόνως πολιτική (με στόχο την αντιμετώπιση του κομμουνισμού) και στρατιωτική (με σκοπό την προστασία του δυτικού χώρου από τις ΕΔ του Συμφώνου της Βαρσοβίας). Σημαντικό πλήγμα αποτέλεσε στο ΝΑΤΟ η είδηση ότι Έλληνες κινηματίες αξιωματικοί συλλαμβάνονταν και επιπλέον ότι ένα ελληνικό ΠΠ κατέφυγε στην Ιταλία, επειδή συμμετείχε σε άσκηση του ΝΑΤΟ.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

• Βασματζίδης, Π. (1999). Η ψυχοπαθολογία της στρατιωτικής ζωής. Μία διαχρονική και ολιστική προσέγγιση, Αθήνα: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού.

• Βιδάκης, Ιωάννης & Γεωργαντάς, Δημήτριος. (2021). Ο Αριστόβουλος Θεμιστοκλής, Αθήνα: ινφογνώμων.

• Γκορτζής, Κωστής. (2010). ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΠΑΣ. Το Βέλος στην καρδιά της δικτατορίας, 2^η έκδοση, Αθήνα: Μπατσιούλας.

• Δημοπούλου, Χ. (2009). Επαναεκδοθέν. Έλλην Υπαξιωματικός. Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι, χειρόγραφο Έλληνος Υπαξιωματικού, εκδοθέν το 1870 εν Βράιλα Ρουμανίας, Αθήνα: Περίπλους.

• Διατάξεις ΠΝ, Προεδρικό Διάταγμα 210/ΦΕΚ Α΄89 από 28/05/1993, Α΄ Μέρος.

• Ζαφειρόπουλος, Ιωάννης. (2014). Η παραλαβή του Αντιτορπιλικού «Βέλος» στις ΗΠΑ και ο κυβερνήτης του Αντιπλοίαρχος Γ. Μόραλης, Περιοδικό Θαλασσινοί Απόηχοι, τεύχος 121, Μάιος – Ιούνιος 2014.

• Λουκάς, Ιωάννης. (2003). Οι Επιπτώσεις του Κινήματος του Ναυτικού, στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 40-45.

• Λυμπέρης, Χρήστος. (2009). Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες, έκδοση Ε’, Αθήνα: Ποιότητα.

• Λυμπέρης, Χρήστος. (2011). Ο Δρόμος των Στρατιωτικών: Ασκητικό πνεύμα, φιλοπατρία, δικαιοσύνη, γνώση για να χαράξει το αύριο, Αθήνα: Εν πλω.

• Παπαδόγγονας, Αλέξανδρος. (2003). Αντιδικτατορικός Αγώνας στο Πολεμικό Ναυτικό, στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 12-21.

• Παπανικολάου, Ι. (2010). Προετοιμάζοντας τους αξιωματικούς για έναν κόσμο που αλλάζει, Αθήνα: Τουρίκη.

• Παππάς, Νίκος. (2003α). Οι Κινήσεις του Αντιτορπιλικού «ΒΕΛΟΣ», στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 23-29.

• Παππάς, Νίκος. (2003β). Αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού και Δικτατορία, στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 6-11.

• Σηφουνάκης, Νίκος. (2003). Τι Έφερε το «ΒΕΛΟΣ», στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 46-50.

• Σταθόπουλος, Ιωάννης. (2003). Το Κίνημα του Ναυτικού. Μάιος 1973. Προσωπική Μαρτυρία, Αθήνα: Παπαζήση.

• Τσάτσος, Κ. (1993). Η αποστολή του Αξιωματικού, περιοδικό ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ, Αθήνα.

• Φωτάκος, Ζήσης. (29-7-2019). Το Κίνημα του Ναυτικού, Εφημερίδα Καθημερινή, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.kathimerini.gr, 18-6-2022.

• Χατζηπέρος, Π. (2016). Στην σκιά του Ποσειδώνα. Η ανταρσία του Αντιτορπιλικού «Βέλος», Αθήνα: Historical Quest.