Της φιλόλογου, Γιώτας Ιωακειμίδου

Η Λαμπρή είναι η μεγάλη γιορτή του Ελληνισμού, ειδικά για τους Ποντίους ήταν «η γιορτή των γιορτών». Εκεί στον Πόντο δεν ήταν μια θρησκευτική μόνον γιορτή, αλλά και εθνική συγχρόνως. Στις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης είχαν την ευκαιρία να συγκεντρώνονται όλοι μαζί και να σφυρηλατούν τους φυλετικούς δεσμούς που τους συνέδεαν. Μέσα από το θρησκευτικό συναίσθημα εκδηλωνόταν και το εθνικό συναίσθημα. Οι πυροβολισμοί που συνόδευαν την Ανάσταση εδώ είχαν και εθνικό συμβολισμό.

Ένα από τα πολλά έθιμα των πατρογονικών μας πατρίδων που επιβιώνουν μέχρι σήμερα στον Ελλαδικό χώρο είναι το τσούγκρισμα των αβγών και οι αβγομαχίες. Σε μερικά μέρη του Πόντου «τσούγκριζαν» και στις 23 Απριλίου, την ημέρα δηλαδή της γιορτής του Αγίου Γεωργίου.

Στα αναστάσιμα έθιμα σε όλη την Ελλάδα τα αβγά έχουν βασικό ρόλο. Ειδικά στον Πόντο με αβγό «έκλειναν» το στόμα, με αβγό το «άνοιγαν».Το αβγό είναι γονιμικό σύμβολο σε πολλές ανατολικές θρησκείες και πέρασε και στον Χριστιανισμό. Στα ορφικά μυστήρια το αβγό περιβάλλεται από ένα φίδι και συμβολίζει το μυστήριο της ζωής και της δημιουργίας. Στον Βουδισμό το τσόφλι του αβγού είναι το «τσόφλι της άγνοιας» ,όταν το σπάζει κάποιος αποκτά θεία φώτιση και υπερβαίνει τα όρια του χώρου και του χρόνου.

Η ιεροτελεστία ξεκινούσε μήνες πριν με την επιλογή των γερών αβγών. Το τεστ γινόταν με το χτύπημα των αβγών στα δόντια. Τυχεροί ήταν όσοι είχαν κότες που γεννούσαν δυνατά αβγά, οι κότες αυτές λέγοντας «γοτζίας» και γεννούσα αβγά παχυτσέλ’πκα, δηλαδή με χονδρή φλούδα. Πολύ δυνατά ήταν και τα αβγά της ταϊγάνας (Μελεαγρίς),αλλά αυτά αποκλείονταν από τις μάχες. Κάποιοι που επεδίωκαν την νίκη με κάθε μέσο, κατέφευγαν σε μεθόδους καταστρατήγησης του εθίμου. Έψηναν τη μύτη του αβγού πάνω στη στάχτη και το ονόμαζαν «τσιχτσιρίνο». Άλλοι πάλι άνοιγαν μια πολύ μικρή τρυπούλα στο ωμό αβγό και το γέμιζαν με πίσσα και έτσι το αβγό αυτό γινόταν πολύ δυνατό και το έλεγαν «γότζ’»(κριάρι).

Την πρώτη μέρα του Πάσχα τσούγκριζαν (εντούναν) μόνον τη μύτη του αβγού, τις επόμενες μέρες τσούγκριζαν όλες τις πλευρές. Κάθε αβγό που έσπαζε περνούσε στην κατοχή του νικητή. Όσοι είχαν «γότζια», γερά αβγά δηλαδή, ήταν και οι νικητές. Μεγάλη σημασία είχε «ποίος θα κάθεται», ποιος δηλαδή θα κρατήσει το αβγό και ποιος θα χτυπήσει από πάνω. Αυτός που «καθόταν» έκρυβε το αβγό στην χούφτα του και άφηνε μόνον να φανεί η μύτη, έτσι ώστε να μην έχει ο άλλος μεγάλη επιφάνεια να χτυπήσει.

Η όλη διαδικασία ήταν φιλική πάλη και παιχνίδι μαζί, κουβαλώντας τις πανάρχαιες ανταγωνιστικές τελετουργίες που είχαν ως στόχο την κοινωνική λειτουργικότητα σε κλειστές αγροτοκτηνοτροφικές κοινωνίες, όπως ήταν η Ποντιακή κοινωνία.

Οι νικητές έπαιρναν μέρος στο δεύτερο στάδιο, που ήταν το «κύλισμα» των σπασμένων αβγών. Διάλεγαν ένα κατηφορικό μέρος και άφηναν τα αβγά να κυλήσουν, όποιος χτυπούσε τα αβγά των άλλων ήταν ο νικητής.

Το έθιμο σήμερα αναβιώνουν πλείστοι Ποντιακοί Σύλλογοι στο Θρυλόριο Ροδόπης, το Λάκκωμα Χαλκιδικής,τα Λευκάδια Νάουσας, τα Κομνηνά Εορδαίας, τον Άνω Άγιο Ιωάννη Πιερίας, τη Διποταμία Καστοριάς, την Κωσταντία Πέλλας, το Μαυρόβατο Δράμας, τα Αλωνάκια Κοζάνης, την Καστανούσα Σερρών, τον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης κ.α.

Οι κάτοικοι αυτών των χωριών μαζεύονται στις κεντρικές πλατείες και με ποντιακή μουσική και φαγοπότι γίνονται οι αβγομαχίες.

Στην περιοχή καταγωγής του παππού μου, το Σαμπίν Καραχισάρ, συνήθιζαν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα να παίρνουν ένα τσεκούρι και να απειλούν με αυτό τα άκαρπα δέντρα. Τα χτυπούσα ελαφριά φοβερίζοντάς να καρποφορήσουν. Σε άλλα μέρη του Πόντου τα φόβιζαν με πυροβολισμούς. Το ίδιο έθιμο το έκαναν και την Πρωτοχρονιά σε πολλά μέρη του Πόντου ή τη Μεγάλη Παρασκευή. Τα έθιμα αυτά είναι ανιμιστικής προέλευσης και έλκουν την καταγωγή τους στην αρχαιότητα.

(Πρώτη δημοσίευση στο schooltime.gr: Απρίλιος 2018)

Παράδοση Πόντος