Το φαινόμενο brain drain δεν είναι νέο και σίγουρα δεν αφορά μόνο την Ελλάδα.

“Ένα από τα πιο μεγάλα στοιχήματα της Κυβέρνησης Μητσοτάκη, το brain gain, η επιστροφή δηλαδή μιας γενιάς νέων και παραγωγικών πολιτών που έφυγαν από τη χώρα την περίοδο της κρίσης, δείχνει να κερδίζεται. Αυτό αποτυπώνεται σε νέα έρευνα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης που διεξήχθη τον μήνα Οκτώβριο σε δείγμα πολιτών που έφυγαν στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της κρίσης και επέστρεψαν στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια”, δήλωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος σε ενημέρωση συντακτών.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 1.000.100 άτομα αναζήτησαν εργασία στο εξωτερικό. Η διαρροή του ελληνικού ανθρώπινου εξειδικευμένου προσωπικού στο εξωτερικό έχει ως πολύ μεγάλη συνέπεια την απώλεια της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας. Δημιουργεί ελλείψεις σε κλάδους και επιδεινώνει το δημογραφικό πρόβλημα. Δεν πρέπει να αποδίδεται μόνο στην οικονομική κρίση της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και σε ευρύτερες αδυναμίες της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας.

Πρόσφατα η κυβέρνηση είδαμε να τοποθετείται αισιόδοξα επί του θέματος, σε εκδήλωση της ΟΝΝΕΔ για τα 50ά γενέθλιά της, με τα στατιστικά στοιχεία από έρευνα του ΕΚΤ του περασμένου μήνα να δείχνουν ότι το στοίχημα του brain drain κερδίζεται στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα ευρήματα αυτά, οι νέοι επιστρέφουν στην πατρίδα είτε για να δουλέψουν σε επιχειρήσεις με καλύτερους από το παρελθόν μισθούς, είτε για να δουλέψουν εξ αποστάσεως για λογαριασμό ξένων εταιρειών. Όπως αναφέρει ο κύριος Τολιάς, διευθυντή του ΕΚΤ, από τον περασμένο Μάρτιο 25% των επιχειρήσεων προσλαμβάνουν Έλληνες με πολύ υψηλή εξειδίκευση που επαναπατρίστηκαν την τελευταία τριετία.

Γιατί γύρισαν;

Ο νόστος ο καλός καιρός η οικογένεια, οι φίλοι είναι οι σταθερές, αλλά επίσης η βελτιωμένη πολιτική κατάσταση στη χώρα και η βελτίωση της ελληνικής οικονομίας. Επιπλέον, οι επαναπατρισθέντες έχουν περισσότερα κίνητρα, όπως. Η κυβέρνηση τονίζει πως πολιτικές για τη νέα γενιά όσον αφορά φορολογικές ελαφρύνσεις για τους επαναπατρισθέντες, αλλαγές στην αγορά εργασίας, την εκπαίδευση, τη στέγαση και την οικογένεια, ανέστρεψαν το φαινόμενο του brain drain σε brain gain.

Ο όρος brain drain έχει κυριαρχήσει τα τελευταία χρόνια αλλά για την Ελλάδα η διαρροή εργατικών χεριών και μυαλιών ξεκινά από τη δεκαετία του 1950 .

Το πρώτο μεταναστευτικό κύμα Ελλήνων διανοουμένων βρίσκεται χρονολογικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν άφησαν τη χώρα τους για να συμβάλουν στην ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης Ευρώπης (Λαμπριανίδης, 2011). Η Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 έχανε ετησίως το 21% των πτυχιούχων μηχανικών της, που μετακινούνταν προς τις ΗΠΑ (Grubel & Scott, 1966). Στη δεκαετία του 1970, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το 35% των πτυχιούχων μηχανικών, πάνω από το 27% των πτυχιούχων φυσικών επιστημών και το 25% των οι απόφοιτοι ιατρικών σχολών εγκατέλειψαν τη χώρα. Επίσης, εκτιμάται ότι για την περίοδο μεταξύ 1998 έως το 2007, συνολικά 550.000 Έλληνες (7,3% του ενεργού πληθυσμού) μετανάστευσαν στο εξωτερικό για να συμμετάσχουν σε εξειδικευμένα επαγγέλματα (Ρομπόλης, 2007).

Οι σύγχρονες κοινωνίες όπως διαμορφώνονται σήμερα, διακατέχονται από κινητικότητα και ρευστότητα. Πολλώ δε μάλλον από τη στιγμή που προωθείται η ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών λόγω σπουδών εργασίας και διαμονής σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. με απώτερο σκοπό τις καλύτερες προοπτικές απασχόλησης και ευκαιρίες σταδιοδρομίας. Στην πρόσφατη βιβλιογραφία, υπάρχει επίσης ενδιαφέρον για τα πρότυπα μετανάστευσης από χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία και Ιταλία), ιδιαίτερα μετά την οικονομική κρίση του 2008 (Lafleur & Stanek, 2017; Ramos, 2018). Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου που αφορούσε νέους 15-35 ετών, το 68% των νέων Ισπανών, το 67% των νέων Ιρλανδών, το 64% των νέων Ελλήνων και το 57% των νέων Πορτογάλων επιθυμούσαν να εργαστούν μόνιμα ή εποχιακά σε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα (Deutche Bank, 2011). Οι νέοι ενήλικες μεταξύ 18 και 29 ετών, που μεγαλώνουν σε δυτικές χώρες, παρουσιάζουν παρόμοια χαρακτηριστικά ανάλογα με την ανάπτυξή τους: εξερεύνηση ταυτότητας, αστάθεια, αυτοσυγκέντρωση, αίσθημα ενδιάμεσης σχέσης και δυνατότητες (Arnett, 2004).

Η Ελλάδα έχει πληγεί από το φαινόμενο του brain drain.

Τι λέει ο χώρος της έρευνας…

Οι δείκτες του ΟΟΣΑ μαρτυρούν ότι έχουμε περίπου διπλάσιο αριθμό Ελλήνων αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που ζουν στο εξωτερικό σε σχέση με άλλες χώρες.

Σύμφωνα με τον κύριο Λόη Λαμπριανίδη-καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας- το 86% των Ελλήνων φεύγουν λόγω χειροτέρευσης της ελληνικής οικονομίας, ενώ το 82% γυρνούν για να απολαύσουν τη χώρα. Από τον Covid και μετά φαίνεται μια τάση επιστροφής, μείωσης της μετανάστευσης, περίπου 300.000 όμως παραμένουν στο εξωτερικό. Κάθε χρόνο βλέπουμε να φεύγουν 27.000 άτομα και να επιστρέφουν 6.900. Ακόμη, ένα μέρος των εργαζομένων που επιστρέφουν, δουλεύουν για το εξωτερικό διαδικτυακά το λεγόμενο “Virtual brain drain”, άρα δεν βοηθούν ουσιαστικά την ελληνική οικονομία. Αυτοί που μεταναστεύουν στο εξωτερικό για εργασία φεύγουν όχι λόγω ανεργίας, αλλά λόγω κακών απολαβών, απουσίας προοπτικών και αντιστοιχίας με το αντικείμενό τους.

Το Δεκέμβριο του 2023 το Εργαστήριο Ποιοτικής Έρευνας στην Ψυχολογία και Ψυχική Υγεία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών παρουσίασε τα ερευνητικά αποτελέσματα προγράμματος-που χρηματοδοτήθηκε από το ΕΛΙΔΕΚ-σε ημερίδα ιστορίας κινητικότητας νέων επιστημόνων, Brain drain και Brain gain. Στην ημερίδα παρουσιάστηκαν αποτελέσματα από την έρευνα που διεξήχθη σε Έλληνες και Ελληνίδες υψηλής εξειδίκευσης, με προπτυχιακές σπουδές σε ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο, έζησαν και εργάστηκαν στο εξωτερικό και σήμερα έχουν επιστρέψει και εργάζονται στην Ελλάδα. Δεν υπάρχουν πολλές έρευνες σχετικά με τους ψυχολογικούς μηχανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των συναισθημάτων, στην απόφαση των ατόμων να μεταναστεύσουν για εργασία από την Ελλάδα προς το εξωτερικό.

Οι παράγοντες που βρέθηκε να επηρεάζουν την απόφαση των νέων να φύγουν είναι η εργασιακή ικανοποίηση, η ποιότητα ζωής και οι ευκαιρίες που έχουν, όπως έχει δείξει και η βιβλιογραφία (Bozionelos et al., 2015; Froese, 2012; Suutari and Brewster, 2000). Τα άτομα που επιλέγουν να εργαστούν και να ζήσουν στο εξωτερικό συχνά νοηματοδοτούν με θετικούς όρους αυτή τη μετακίνησή τους. Παράλληλα, όμως, υπάρχει ένα αίσθημα συναισθηματικής αποστέρησης, καθώς τα άτομα δεν νιώθουν ότι έχουν κάτι που το αξίζουν στη χώρα προέλευσή τους και θέλουν να το πετύχουν σε μια άλλη χώρα. Από την άλλη, παράγοντες αποτροπής της κινητικότητας είναι οι συναισθηματικοί δεσμοί με τους σημαντικούς ανθρώπους, κάτι που καταδεικνύει και η υπάρχουσα βιβλιογραφία (Bozionelos et al., 2015; Brookfield Global Relocation Services, 2011; Selmer and Lauring, 2011; Tharenou, 2008; Wang and Bu, 2004). Οι νέοι σε ποσοστό κάτω του 20% ανέφεραν ότι είναι σίγουρο να μείνουν η να επιστρέψουν στην Ελλάδα, ενώ το 70% δήλωσαν το αντίθετο. Συνθήκες που αξιολογήθηκαν θετικά στην Ελλάδα είναι η ασφάλεια, ενώ αρνητικά, οι συνθήκες εργασίας και τα επίπεδα των μισθών. Άτομα που τώρα φοιτούν στο εξωτερικό, αξιολογούν χαμηλότερα τις συνθήκες στην Ελλάδα.. Επιπρόσθετα, τα άτομα που ζουν στο εξωτερικό ρωτήθηκαν για το πώς αισθάνονται το μέλλον τους στο εξωτερικό, αποδείχθηκε ότι νιώθουν συναισθήματα αισιοδοξίας και χαράς.

Όσον αφορά το brain gain, η έρευνα έδειξε ότι τα άτομα νοηματοδοτούν την επιστροφή τους στην Ελλάδα με μία αίσθηση υποχρέωσης. Αξιοπερίεργο είναι ότι τα άτομα που επέστρεψαν στην Ελλάδα , όσο πιο αρνητικά αξιολογούν τις πεποιθήσεις τους για την αυτοαξία και τις ικανότητές τους, τόσο περισσότερο επιλέγουν να παραμείνουν στην Ελλάδα. Η μετανάστευση των νέων Ελλήνων δεν γίνεται κατανοητή υπό το πρίσμα μόνο οικονομικών αιτιών, αλλά πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν και διαστάσεις όπως η ποιότητα ζωής, η αντιστοιχία της ατομικής νοοτροπίας με το κοινωνικό περιβάλλον και οι αξίες (Bartolini et al., 2017). Από την άλλη μεριά, το brain gain, όπως καταδεικνύει και η βιβλιογραφία (Crescenzi et al. 2015), βασίζεται κυρίως σε παράγοντες όπως οι εργασιακές και οικονομικές συνθήκες, τα κοινωνικά δίκτυα και οι προσωπικές φιλοδοξίες.

Συμπερασματικά

Ποιος τελικά λέει την αλήθεια; Οι στατιστικοί δείκτες και τα ευρήματα των επιστημόνων επί του θέματος ή η κυβέρνηση με την εξωραϊσμένη κατάσταση που επιδιώκει να παρουσιάσει;

ΠΗΓΗ: Geopolitico.gr