Στην πρόσφατη περίοδο, η ευλογιά των πιθήκων (Monkeypox) έχει αναδειχθεί ως μια από τις πλέον ανησυχητικές ιογενείς νόσους σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρά το γεγονός ότι η νόσος ήταν γνωστή στην Αφρική για αρκετές δεκαετίες, η εξάπλωσή της στην Ευρώπη και σε άλλες ηπείρους έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες στην παγκόσμια κοινότητα υγείας.

Την τρέχουσα κατάσταση της ευλογιάς των πιθήκων στην Αφρική, τη μετάδοσή της στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, τις αναλύσεις των κρουσμάτων που έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής, και τη θέση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) σχετικά με την διαχείριση της επιδημίας εξετάζει άρθρο του Νίκου Χατζόβουλου στο Infognomon Politics, όπου αναλύεται ο τρόπος μετάδοσης του ιού και τα μέτρα προστασίας που μπορούν να ληφθούν.

Ιστορική Αναδρομή και Έξαρση στην Αφρική

Η ευλογιά των πιθήκων ανήκει στην οικογένεια των ιών που προκαλούν την ευλογιά, αλλά σε αντίθεση με την ανθρώπινη ευλογιά, ο ιός αυτός είναι ζωονοσογόνος, δηλαδή μεταδίδεται από τα ζώα στους ανθρώπους. Ο ιός ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1958 σε εργαστηριακούς πιθήκους, εξ ου και το όνομά του. Ωστόσο, οι πρώτες περιπτώσεις σε ανθρώπους καταγράφηκαν το 1970 στην Δημοκρατία του Κονγκό, και έκτοτε οι επιδημίες ήταν κυρίως περιορισμένες σε περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής (Jezek et al., 1987).

Τα τελευταία χρόνια, υπήρξε σημαντική αύξηση των κρουσμάτων της ευλογιάς των πιθήκων στην Αφρική. Οι λόγοι αυτής της έξαρσης συνδέονται με την αυξημένη ανθρώπινη δραστηριότητα σε απομονωμένες περιοχές, την αποψίλωση των δασών, και την επαφή με άγρια ζώα, καθώς και την αυξημένη κινητικότητα του πληθυσμού (Bunge et al., 2022).

Οι χώρες με τις περισσότερες αναφορές κρουσμάτων περιλαμβάνουν τη Νιγηρία, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Η ανησυχία είναι ότι αυτές οι επιδημίες μπορεί να προκαλέσουν περαιτέρω εξάπλωση της νόσου σε γειτονικές χώρες και πέρα από την ήπειρο.

Μετάδοση στην Ευρώπη και Ανάλυση των Κρουσμάτων

Τον Μάιο του 2022, η ευλογιά των πιθήκων αναφέρθηκε για πρώτη φορά εκτός Αφρικής σε μια ευρωπαϊκή χώρα, και συγκεκριμένα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Από τότε, υπήρξε μια ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, με χώρες όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Γερμανία, και η Γαλλία να αναφέρουν εκατοντάδες κρούσματα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ασθενείς είχαν ιστορικό ταξιδιού ή επαφής με άτομα από περιοχές όπου η νόσος είναι ενδημική (ECDC, 2022).

Έως τον Ιούλιο του 2024, έχουν αναφερθεί χιλιάδες κρούσματα στην Ευρώπη, με τις πιο πληγείσες χώρες να αναφέρουν τον διπλασιασμό των κρουσμάτων κάθε μήνα. Οι περισσότερες περιπτώσεις είναι άνδρες, και η μετάδοση φαίνεται να σχετίζεται με στενή σωματική επαφή, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια σεξουαλικής δραστηριότητας. Αν και η θνησιμότητα της νόσου παραμένει χαμηλή, η σοβαρότητα των συμπτωμάτων και οι δυνητικές επιπλοκές έχουν προκαλέσει ανησυχία (World Health Organization, 2022).

Στις 15 Αυγούστου η Σουηδία επιβεβαίωσε το πρώτο κρούσμα ενός νέου στελέχους της ευλογιάς των πιθήκων (mpox) εκτός Αφρικής, γεγονός που αυξάνει τις ανησυχίες για την εξάπλωση του ιού σε νέες περιοχές. Σύμφωνα με τις υγειονομικές αρχές της Σουηδίας, ο ασθενής δεν έχει ιστορικό πρόσφατου ταξιδιού στην Αφρική, κάτι που υποδηλώνει πιθανή μετάδοση του ιού εντός της κοινότητας. Αυτό το νέο στέλεχος φαίνεται να παρουσιάζει διαφορές από τα προηγούμενα στελέχη, κάτι που καθιστά αναγκαία την εντατική επιτήρηση και την προσαρμογή των μέτρων δημόσιας υγείας για την αντιμετώπισή του (Al Jazeera, 2024).

Στις 16 Αυγούστου 2024, το Πακιστάν επιβεβαίωσε το πρώτο κρούσμα του ιού Μpox στη χώρα. Το περιστατικό αφορά έναν 34χρονο άνδρα που είχε πρόσφατα επιστρέψει από μία χώρα του Κόλπου, χωρίς να διευκρινιστεί αν το στέλεχος του ιού που εντοπίστηκε είναι το νέο, πιο μεταδοτικό στέλεχος "Clade 1" που έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες διεθνώς. Οι υγειονομικές αρχές του Πακιστάν ξεκίνησαν αμέσως την ιχνηλάτηση των επαφών του ασθενούς και την ενίσχυση των ελέγχων στα σημεία εισόδου της χώρας, ενώ δείγματα από το περιστατικό έχουν σταλεί για γενετική ανάλυση (DW, 2024; VOA News, 2024). Σε πολλές περιπτώσεις, οι αρχές υγείας των Ευρωπαϊκών χωρών έχουν αναλάβει εντατική ιχνηλάτηση επαφών και περιοριστικά μέτρα για την αποτροπή περαιτέρω εξάπλωσης του ιού. Ωστόσο, η γρήγορη εξάπλωση της νόσου σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές καταδεικνύει τις δυσκολίες στον έλεγχο της επιδημίας.

Η Θέση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αναγνωρίσει την ευλογιά των πιθήκων ως μια σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία. Σε μια ανακοίνωση του Ιουνίου 2024, ο ΠΟΥ χαρακτήρισε την επιδημία ως έκτακτη ανάγκη δημόσιας υγείας διεθνούς ενδιαφέροντος (Public Health Emergency of International Concern - PHEIC), καλώντας τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τα μέτρα πρόληψης και ελέγχου (World Health Organization, 2024).

Ο ΠΟΥ έχει παράσχει κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση της ευλογιάς των πιθήκων, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της επιδημιολογικής παρακολούθησης, της εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας, και της ενημέρωσης του κοινού σχετικά με τους τρόπους πρόληψης και μείωσης της μετάδοσης του ιού (Centers for Disease Control and Prevention, 2022).

Ένα από τα κύρια μέτρα που προτείνει ο ΠΟΥ είναι η ευρεία χρήση των εμβολίων που είναι αποτελεσματικά κατά της ευλογιάς των πιθήκων, όπως το εμβόλιο MVA-BN, το οποίο έχει εγκριθεί για χρήση σε πολλές χώρες. Επίσης, προωθείται η ταχεία διάγνωση και η απομόνωση των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων για την αποτροπή περαιτέρω διασποράς (World Health Organization, 2022).

Τρόποι Μετάδοσης της Ευλογιάς των Πιθήκων

Η ευλογιά των πιθήκων μεταδίδεται κυρίως μέσω στενής επαφής με μολυσμένα ζώα ή ανθρώπους. Η μετάδοση από ζώα στους ανθρώπους μπορεί να συμβεί μέσω δαγκωμάτων ή γρατσουνιών, επαφής με το αίμα, τα σωματικά υγρά ή τα εξανθήματα των ζώων, ή μέσω της κατανάλωσης μολυσμένου κρέατος άγριων ζώων (Lloyd-Smith et al., 2009).

Μεταξύ ανθρώπων, ο ιός μεταδίδεται μέσω στενής επαφής με τις εκκρίσεις από τα εξανθήματα ή τα σωματικά υγρά των μολυσμένων ατόμων, μέσω της αναπνευστικής οδού κατά τη διάρκεια παρατεταμένης πρόσωπο με πρόσωπο επαφής, ή μέσω αντικειμένων που έχουν μολυνθεί από τον ιό (Formenty et al., 2010).

Αν και ο ιός δεν θεωρείται ότι μεταδίδεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο, οι πρόσφατες επιδημίες έχουν δείξει ότι η στενή σωματική επαφή, ειδικά σε περιβάλλοντα υψηλού κινδύνου όπως νοσοκομεία ή κατά τη διάρκεια σεξουαλικών επαφών, μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα μετάδοσης (World Health Organization, 2022).

Μέτρα Προστασίας

Η πρόληψη της ευλογιάς των πιθήκων περιλαμβάνει μέτρα όπως η αποφυγή επαφής με άγρια ζώα που ενδέχεται να φέρουν τον ιό και η εφαρμογή καλών πρακτικών υγιεινής. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται σε περιοχές όπου ο ιός είναι ενδημικός, καθώς και στην κατανάλωση τροφών που μπορεί να είναι μολυσμένες (Centers for Disease Control and Prevention, 2022).

Σημαντικό ρόλο στην προστασία παίζει και η εμβολιαστική κάλυψη. Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς έχει αποδειχθεί ότι προσφέρει αποτελεσματική προστασία κατά της ευλογιάς των πιθήκων, και οι υγειονομικές αρχές ενθαρρύνουν τον εμβολιασμό των ευάλωτων ομάδων πληθυσμού, ιδιαίτερα αυτών που ζουν ή εργάζονται σε περιοχές υψηλού κινδύνου (World Health Organization, 2022).

Επιπλέον, η εφαρμογή καραντίνας και η απομόνωση των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων είναι κρίσιμες για την αποτροπή περαιτέρω εξάπλωσης του ιού. Η χρήση ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού από τους επαγγελματίες υγείας και η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τους τρόπους μετάδοσης είναι επίσης σημαντικά μέτρα (ECDC, 2022).

Ασφάλεια της Υγείας (Health Security)

Η έξαρση της ευλογιάς των πιθήκων το 2024 καταδεικνύει τη σύνδεση μεταξύ της υγειονομικής ασφάλειας και της συνολικής ασφάλειας των πολιτών, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να αναγνωριστεί η υγειονομική ασφάλεια ως κεντρικός παράγοντας στη διασφάλιση της κοινωνικής σταθερότητας και ευημερίας.

Σύμφωνα με τον Barry Buzan και την Κοπεγχάγεια Σχολή της ασφάλειας, η υγεία πρέπει να θεωρείται ένα από τα κύρια αντικείμενα της ασφάλειας, καθώς οι απειλές για την υγεία μπορούν να κλονίσουν τη συνολική ασφάλεια μιας κοινωνίας, οδηγώντας σε κρίσεις που υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα (Buzan et al., 1998).

Η πρόσφατη πανδημία COVID-19 και η συνεχιζόμενη επιδημία της ευλογιάς των πιθήκων αποτελούν παραδείγματα όπου η υγειονομική ασφάλεια έχει αποκτήσει πρωτεύοντα ρόλο στη διεθνή ατζέντα ασφάλειας, υποδεικνύοντας ότι οι παραδοσιακές αντιλήψεις για την ασφάλεια, οι οποίες επικεντρώνονται μόνο στις στρατιωτικές απειλές, είναι ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων (Buzan & Hansen, 2009).

Αυτή η θεώρηση ενισχύει την ανάγκη για πολυτομεακή συνεργασία και προληπτική πολιτική, ώστε να θωρακιστεί η κοινωνία απέναντι σε νέες και αναδυόμενες απειλές υγείας.

Συμπεράσματα

Η έξαρση της ευλογιάς των πιθήκων στην Αφρικανική ήπειρο και η ταχεία εξάπλωσή της στην Ευρώπη αποτελούν μια σημαντική πρόκληση για τη δημόσια υγεία. Η διεθνής κοινότητα και οι εκάστοτε χώρες πρέπει να λάβουν άμεσα μέτρα για τον έλεγχο της επιδημίας και την πρόληψη περαιτέρω εξάπλωσης.

Η έγκαιρη διάγνωση, η ιχνηλάτηση των επαφών, η εφαρμογή περιοριστικών μέτρων και η ευρεία χρήση του εμβολίου είναι ζωτικής σημασίας για τον περιορισμό της μετάδοσης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στον συντονισμό των προσπαθειών για την αντιμετώπιση της επιδημίας σε διεθνές επίπεδο.

Είναι κρίσιμο για τις αρχές υγείας να συνεχίσουν την επιδημιολογική παρακολούθηση και να ενημερώνουν το κοινό σχετικά με τους κινδύνους και τα μέτρα πρόληψης της ευλογιάς των πιθήκων. Μόνο με συντονισμένες ενέργειες μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά αυτήν την νέα μαζική απειλή για τη δημόσια υγεία.

Η υγειονομική ασφάλεια πρέπει αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της συνολικής ασφάλειας μιας κοινωνίας, καθώς οι απειλές για την υγεία, όπως η ευλογιά των πιθήκων, μπορούν να προκαλέσουν κρίσεις που υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα και να κλονίσουν τη σταθερότητα και την ευημερία σε παγκόσμιο επίπεδο. Η σύγχρονη ασφάλεια πρέπει να περιλαμβάνει στο ολιστικό της εγκόλπιο και μη παραδοσιακές απειλές, όπως αποτελούν οι υγειονομικές κρίσεις, καθιστώντας αναγκαία την πολυτομεακή συνεργασία και την προληπτική πολιτική.

Ποιός είναι ο Νίκος Χατζόβουλος

Είναι απόφοιτος, της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Υγείας, κατέχει δίπλωμα Security Manager από τον Βρετανικό ΟργανισμόSTS London, πιστοποίηση International Security Management από το πανεπιστήμιο Erasmus του Rotterdam, πιστοποίηση εξειδίκευσης Στρατηγικής Ανώτερης Ασφάλειας και Διαχείρισης Κρίσιμων Κρίσεων από τον Διεθνή Οργανισμό Πιστοποίησης Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Gatehouse Awards σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Διαχείρισης Κρίσεων και Καταστροφών (ΕΙΔΙΚΚΑ), πιστοποίηση Διαπραγματεύσεων από το Πανεπιστήμιο Yale των ΗΠΑ, πιστοποίηση Συντονιστή-Ερευνητή σε Εταιρικές Καταγγελίες Σεξουαλικών Επιθέσεων και Παρενοχλήσεων του Οργανισμού Core Humanitarian Standard Alliance (CHS) & Disaster Ready NGO, πιστοποίηση από το Department of Homeland Security των ΗΠΑ στο Πρόγραμμα Πρόληψης Τρομοκρατικών Επιθέσεων, πτυχίο Χειριστή Αεροσκαφών της ΥΠΑ/EASA, καιπτυχίο Διασώστη Μάχης της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, στην οποία διατέλεσε ως Επιχειρησιακό Στέλεχος για δώδεκα συναπτά έτη υπηρετώντας στην 31 η ΜΕΕΔ (Μοίρα Επιχειρήσεων Έρευνας και Διάσωσης).
 
Έχει συμμετάσχει σε μεγάλο αριθμό Εθνικών ΑποστολώνΈρευνας και Διάσωσης και αντίστοιχο αριθμό συνεργασιών και συνεκπαιδεύσεων με Ελληνικά και Συμμαχικά Ειδικά Τμήματα. Το 2021 αποχώρησε οικειοθελώς από τις Τάξεις της Πολεμικής Αεροπορίας, έχοντας αποκτήσει τις επιχειρησιακές εξειδικεύσεις του Αλεξιπτωτιστή Ελεύθερης Πτώσης και Στατικού Ιμάντα, Καταδρομέα, Αυτοδύτη, Δύτη Διασώστη, Δύτη Ημίκλειστων Κυκλωμάτων, Τεχνικού Αναρριχητή, Joint Terminal Attack Controller (JTAC), Νοσοκόμου Μάχης, Close Quarter Combat (CQC), Μηχανοσώστη, Πυροσβέστη, Χημικής-Βιολογικής-Ραδιενεργής-Πυρηνικής Άμυνας (CBRN) και της Ναυτικής Αποτροπής (NMITC). Έκτοτε δραστηριοποιείται ως Σύμβουλος Ασφάλειας Επιχειρήσεων και Οργανισμών, κερδοσκοπικών και μη, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
 
Επίσης, συμμετέχει ως Επιχειρησιακό Μέλος, Εισηγητής και Σύμβουλος Ασφάλειας στο Ελληνικό Ινστιτούτο Διαχείρισης Κρίσεων και Καταστροφών (ΕΙΔΙΚΚΑ). Έχει εκπονήσει εταιρικά σχέδια ασφαλείας, εκπαιδευτικά εγχειρίδια, συμμετέχει ως κριτικός αναγνώστης σε βιβλία και εγχειρίδια που απευθύνονται στο ευρύτερο περιβάλλον της Ασφάλειας και ως αρθρογράφος σε έντυπα και ηλεκτρονικά έγκριτα μέσα που πραγματεύονται το Security.

Νίκος Χατζόβουλος Ευλογιά των πιθήκων LIFE