Τις πύλες του άνοιξε το Σάββατο 18 Νοεμβρίου 2023 το Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού στο γήπεδο της ΑΕΚ στη Νέα Φιλαδέλφεια. Πρόκειται για ένα μεγαλόπνοο έργο που αποτελεί όραμα του Δημήτρη Μελισσανίδη, το οποίο χαρακτήρισε ένα από τα τρίδυμα παιδιά της Ένωσης, μαζί με το γήπεδο OPAP ARENA - "Αγιά Σοφιά" και το μουσείο της ΑΕΚ, το οποίο αναμένεται να είναι έτοιμο εντός του 2024, 100 χρόνια από την ίδρυση του συλλόγου.

Πώς όμως φτάσαμε στην υλοποίηση του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού, ενός "Μουσείου της ψυχής μας", όπως το χαρακτηρίζει η ΑΕΚ; Διαβάστε το κείμενο με το οποίο η Ένωση "επικοινώνησε" τις αρχές πάνω στις οποίες βασίζεται αυτό το έργο, το οποίο όπως υπογραμμίζεται αποτελεί ιερό χρέος.

Η τραγωδία της Ιωνίας και του Πόντου

Ο Ελληνισμός έχει λαμπρή ιστορία στη Μικρά Ασία τριών και πλέον χιλιετηρίδων. Το νήμα αυτής της παρουσίας κόπηκε βίαια όταν τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα άρχισαν να συγκεντρώνονται τα μαύρα σύννεφα του εθνοφυλετικού μίσους, που οδήγησαν στη Γενοκτονία, τον Ξεριζωμό και την Προσφυγιά.

Από τα μέγαρα στις παράγκες

Με τον Ξεριζωμό 1,5 εκατομμύριο Έλληνες από τον Μικρασιατικό Πόντο, την Καππαδοκία, την Ανατολική Θράκη, την Κωνσταντινούπολη και από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας ήλθαν στην Ελλάδα, την προαιώνια κοιτίδα του γένους τους.

Εγκατέλειψαν μέγαρα και επαύλεις και εγκαταστάθηκαν σε λασπωμένα αντίσκηνα και παράγκες, όπου προσπάθησαν να ξαναφτιάξουν την ζωή τους μέσα από την μιζέρια της προσφυγιάς.

Οι φωνές από το παρελθόν και απ’ το μέλλον

Αυτές οι τρεις περίοδοι, της τρισχιλιετούς δημιουργικής παρουσίας μας στην Ανατολή, της Γενοκτονίας και της Προσφυγιάς, για μας τους απογόνους των προσφύγων αλλά και για όλους τους Έλληνες, αποτελούν ιερές αναμνήσεις από το παρελθόν. Φωνές που μας καλούν να μην λησμονήσουμε ποτέ την ιστορική αποστολή του έθνους μας.

Το χρέος

Αυτές οι φωνές, που μας μιλούσαν για τα καλά χρόνια στην Πατρίδα, για τα μαρτύρια της Γενοκτονίας και για τα δύσκολα χρόνια της Προσφυγιάς, συνθέτουν για εμάς, τους επόμενους, ένα βαρύ χρέος.

Ένα χρέος που έχουμε ευθύνη απέναντι σ’ αυτούς που έφυγαν και σ’ αυτούς που θα έλθουν, να το ξεπληρώσουμε.

Η ιδέα

Όταν αρχίσαμε να συζητάμε την ανάγκη να χτίσουμε το νέο γήπεδο της ΑΕΚ, μετά από συζητήσεις με φίλους και συνεργάτες, ήλθε στο προσκήνιο το ιερό χρέος που κουβαλάμε στις πλάτες μας, εμείς οι απόγονοι των προσφύγων.

Τότε αποφασίσαμε ότι ήλθε η ώρα να εισακουστούν οι φωνές από το παρελθόν, που θα καθορίσουν και το μέλλον μας ως κοινωνία και ως έθνος.

Έτσι γεννήθηκε η ιδέα της ίδρυσης του Μουσείου του Προσφυγικού Ελληνισμού.

Οι μεγάλοι του πνεύματος

Όταν μοιραστήκαμε την ιδέα της ίδρυσης του Μουσείου με τους μεγάλους του ελληνικού πνεύματος, που έχουν καταγωγή από την Μικρασία, την αγκάλιασαν κι αυτοί με συγκίνηση και ενθουσιασμό.

Με αυτούς συγκροτήθηκε η Επιστημονική Επιτροπή, με Επίτιμο Πρόεδρο τον αείμνηστο Μίκη Θεοδωράκη και Πρόεδρο την κα Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ.

Το πρώτο λιθαράκι για τη δημιουργία του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού μπήκε στις 14 Νοεμβρίου 2018 στην εκδήλωση παρουσίασης της Επιστημονικής Επιτροπής στο Αμφιθέατρο του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης.

Οι δωρητές

Την ιδέα δεν την αγκάλιασαν μόνοι οι μεγάλοι του πνεύματος, την αγκάλιασαν πολλοί επώνυμοι και ανώνυμοι απόγονοι προσφύγων, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα να παραδώσουν στην Επιτροπή Υλοποίησης του Μουσείου ό,τι πολυτιμότερο είχαν, για να τους θυμίζει τις ρίζες τους. Τα κειμήλια από την αλησμόνητη πατρίδα.

Η ανταπόκριση των δωρητών υπήρξε συγκινητική και η προσφορά οικογενειακών κειμηλίων και αντικειμένων που σχετίζονται με τη Μικρά Ασία και την προσφυγιά ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Η διοίκηση και τα μέλη της επιστημονικής ομάδας του νέου φορέα παρέλαβαν με ευλάβεια τα κειμήλια που τους εμπιστεύθηκαν οι δωρητές και οι δωρήτριες, τα φρόντισαν, τα συντήρησαν, τα περιποιήθηκαν και τα τοποθέτησαν με σεβασμό στις προθήκες του Μουσείου για να βρουν τη θέση που τους αξίζει στο χώρο. Για να διηγηθεί το καθένα απ’ αυτά τη δική του πορεία στο χρόνο και μέσα από την ιστορία των κειμηλίων να ξεδιπλωθεί και η ιστορία του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Έτσι, με κειμήλια που μας εμπιστεύθηκαν οι δωρητές, δημιουργήθηκε η συλλογή του Μουσείου.

Η Υλοποίηση

Επί πέντε χρόνια συνεργάστηκαν οι αρμόδιες επιτροπές με τους μουσειολόγους, για να ταξινομήσουν τα κειμήλια με επιστημονικές μεθόδους ώστε να δημιουργηθεί ένα μουσείο μοναδικό στην Ελλάδα.

Και λέμε μοναδικό, γιατί για πρώτη φορά η ιστορία του Μικρασιατικού Ελληνισμού από τον Πόντο, μέχρι τα Παράλια της Ιωνίας, την Καππαδοκία και την ανατολική Θράκη συγκεντρώνεται και απεικονίζεται σε έναν χώρο των 1200 τμ. Ταυτόχρονα είναι ένα μουσείο σύγχρονο, υψηλών προδιαγραφών που θα λειτουργεί υπό την Αιγίδα του ΥΠΠΟ. Ενσωματώνει την τελευταία λέξη της τεχνολογίας και της μουσειολογίας με στόχο να ενταχθεί στους διεθνείς οργανισμούς που αφορούν τα μουσεία όλου του κόσμου.

Η προσπάθεια αυτή δεν ήταν πάντα εύκολη. Όμως η πίστη και το πάθος των ανθρώπων που συμμετείχαν σε αυτό το έργο ξεπέρασε κάθε δυσκολία.

Η κινητήρια δύναμη

Οι ιδέες και τα οράματα για να γίνουν πράξη χρειάζονται πάντα και  κινητήρια δύναμη. Γι’ αυτό το μεγάλο έργο κινητήρια δύναμη και πνοή είναι ο επιχειρηματίας Δημήτρης Μελισσανίδης, ο οποίος είχε εδώ και χρόνια το όραμα να φτιάξει τον χώρο που θα συστεγάσει την ιστορία, τις μνήμες και τον πολιτισμό όλου του προσφυγικoύ Ελληνισμού, κάτι που δεν υπήρχε μέχρι σήμερα.

Ο Σκοπός που θα επιτελέσει

Σκοπός του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού είναι καταρχήν η ανάδειξη της μακραίωνης παρουσίας του Ελληνισμού στην Κωνσταντινούπολη, στη Μικρά Ασία, στον Πόντο, την Καππαδοκία και την Ανατ. Θράκη. Με τη βοήθεια και της τεχνολογίας, ο επισκέπτης μεταφέρεται στον χώρο και στον χρόνο, βιώνοντας πτυχές αυτής της παρουσίας, όπως ο θρησκευτικός βίος, ο πολιτισμός των μελών των ελληνορθόδοξων κοινοτήτων, η οικονομία και η συνακόλουθη ευμάρεια, οι τέχνες και τα γράμματα κ.α.

Στη συνέχεια προβάλλονται οι συνθήκες και τα γεγονότα που οδήγησαν στον βίαιο ξεριζωμό των Χριστιανών κατά την τελευταία φάση της παρουσίας του Ελληνισμού στις περιοχές αυτές, ακολουθεί η περίοδος της Γενοκτονίας και των διωγμών, ο Ξεριζωμός και η Ανταλλαγή. Η εξιστόρηση  κλείνει με την εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, τα πρώτα μαύρα λασπωμένα χρόνια, η ενσωμάτωση αλλά και κυρίως η συμβολή του προσφυγικού Ελληνισμού στο θαύμα της νεότερης Ελλάδας.

Έτσι το αφήγημα του Μουσείου κορυφώνεται μέσα από την ανάδειξη του «έπους» της εγκατάστασης και αποκατάστασης των προσφύγων στον ελλαδικό χώρο, καθώς επίσης της συμβολής τους στη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Και η συμβολή των Μικρασιατών ήταν τεράστια σε όλα τα επίπεδα.

Σε αυτό το πλαίσιο, προβάλλονται κορυφαίες προσωπικότητες του προσφυγικού κόσμου, οι οποίες όχι μόνο κατάφεραν να αναπτυχθούν στον Ελλαδικό χώρο αλλά μεγαλούργησαν αφήνοντας το στίγμα τους στην οικονομία, στις τέχνες, στα γράμματα κλπ. Έτσι δεν αναβιώνει μόνο το δράμα και η τραγωδία αλλά και η αναγέννηση. Γιατί αυτοί οι άνθρωποι που ξεριζώθηκαν, κάηκαν, βιάστηκαν, σφαγιάστηκαν, ήρθαν στην Ελλάδα χωρίς τίποτα και παρόλ’ αυτά κατάφεραν με την μαχητικότητα, το πείσμα και την πίστη τους στην ίδια τη ζωή να σταθούν στα πόδια τους και όχι μόνο να ορθοποδήσουν αλλά να μεγαλουργήσουν. Αυτό είναι από τα μεγαλύτερα μαθήματα που μας έχει δώσει ο προσφυγικός Ελληνισμός. Και αυτό προβάλουμε.

Μετά το δράμα, ακολουθεί το θαύμα

Μέσα από την τραγωδία λοιπόν οδηγούμαστε στην αναγέννηση. Μετά το δράμα, ακολουθεί το θαύμα.

Γιατί ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ανατ. Θράκης, έχει τεράστια ιστορία και όλη αυτή η εξιστόρηση δεν αφορά μόνο όσους κατάγονται από τις αλησμόνητες πατρίδες, αλλά ολόκληρο τον Ελληνισμό.

Κάτω από αυτήν την ομπρέλα εθνικής μνήμης θα πρέπει να στεκόμαστε ενωμένοι πάντα όλοι μας, τιμώντας τους προγόνους, τις ρίζες την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Έτσι θα διατρανώσουμε ότι ερχόμαστε από μακριά και, μαζί με τις επόμενες γενιές πάμε ακόμα μακρύτερα με οδηγό την ιστορία, την παράδοση και τον σεβασμό στην κληρονομιά μας.

Για να μπορέσεις να εξερευνήσεις το αύριο πρέπει να ξέρεις το χθες. Και το χθες των προγόνων μας είναι συνυφασμένο με την τραυματική εμπειρία της προσφυγιάς την οποία δεν πρέπει ούτε να προσπερνάμε, ούτε να λησμονούμε. Γιατί όπως έλεγε άλλος ένας σπουδαίος Μικρασιάτης, ο νομπελίστας ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης:

« …o άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί, βιολογικά, όπως όταν τον ακρωτηριάσουν»...

Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού ΑΕΚ