Κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση υπό τον τίτλο «Νίκος Καπετανίδης – Ευαγόρας Παλληκαρίδης, η επί της Αγχόνης Ανάσταση», η οποία τελούσε υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλονίκης, και διοργανώθηκε από τον Σύλλογο Δράσης «Νίκος Καπετανίδης» και την Κυπριακή Εστία Βορείου Ελλάδος, ήταν στις 19 Σεπτεμβρίου 2022 ο ανεξάρτητος υποψήφιος για την προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, ο οποίος στάθηκε στα σημεία που συνδέουν τους δύο ήρωες, οι οποίοι θυσίασαν τη ζωή τους για την Ελευθερία και την αγάπη τους για την πατρίδα.

Διαβάστε αναλυτικά την ομιλία του Νίκου Χριστοδουλίδη:

Επιτρέψτε μου πρώτα και πάνω απ’ όλα, να ευχαριστήσω τον «Σύλλογο Δράσης “Νίκος Καπετανίδης”», την «Κυπριακή Εστία Βορείου Ελλάδας», τον Δήμο Θεσσαλονίκης υπό την αιγίδα του οποίου έχει τεθεί η αποψινή εκδήλωση, καθώς επίσης και όλους τους συντελεστές που συνέβαλαν στη διοργάνωσή της, για την ιδιαίτερα τιμητική για εμένα πρόσκληση, να προσφωνήσω, να μιλήσω στην αποψινή εκδήλωση.

Αποτελεί για μένα ύψιστη τιμή, να βρίσκομαι σήμερα εδώ και να μιλήσω για δύο εθνικούς ήρωες, τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη και τον Νίκο Καπετανίδη, οι οποίοι θυσίασαν ό,τι πιο πολύτιμο είχαν, την ίδια τους τη ζωή για την ελευθερία και την αγάπη τους για την πατρίδα. Δύο ήρωες, οι οποίοι είχαν το ίδιο τραγικό τέλος και ας έζησαν σε δύο διαφορετικές εποχές και σε δύο απομακρυσμένες μεταξύ τους γεωγραφικές περιοχές, τον Πόντο και την Κύπρο, τον θάνατο δια απαγχονισμού.

Γιατί επέλεξαν να παραμείνουν πιστοί στις αξίες και στα εθνικά τους ιδανικά. Βαρύ επομένως το σημερινό καθήκον και γι’αυτό ζητώ εκ των προτέρων την κατανόησή σας για τη δύσκολη προσπάθεια να αποτυπώσω μέσα στο βραχύ χρονικό διάστημα μίας σύντομης ομιλίας, το μεγαλείο και το νόημα της θυσίας και της προσφοράς των δύο εθνομαρτύρων. Καθήκον που γίνεται σαφώς δυσκολότερο, όταν βρίσκονται απόψε μαζί μας συγγενείς των δύο ηρώων, οι οποίοι γνωρίζουν, κάποιοι μέσα από βιώματα, κάποιοι μέσσα από μαρτυρίες, το κλίμα και το πνεύμα της εποχής που έζησαν και έδρασαν οι δύο ήρωές μας. Και που εμείς οι νεώτεροι προσπαθούμε να κατανοήσουμε μέσα από γραπτά κείμενα και ιστορικές πηγές.

Ο Νίκος Καπετανίδης, δημοσιογράφος στην Τραπεζούντα, εκδότης, διανοούμενος, Έλληνας, όπως ο ίδιος δήλωνε, ήταν υπέρμαχος της ελευθερίας του Πόντου και της ένωσής του με την Ελλάδα. Διατύπωνε δημόσια τη γνώμη του, με τόλμη, σε μία εποχή έξαρσης τουρκικού εθνικισμού, αψηφώντας τις απειλές του αυταρχικού καθεστώτος, το οποίο προσπαθούσε μάταια, να του απαγορεύσει τον λόγο. Γεννημένος στη Ριζούντα της Τραπεζούντας τον Δεκεμβριο του 1889, ο Νίκος Καπετανίδης ενηλικιώνεται κατά την κρίσιμη εποχή της Επανάστασης των Νεοτούρκων, το 1908. Η επόμενη δεκαετία, του 1910, Βαλκανικών Πολέμων και του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, ήταν και η εποχή του μετασχηματισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της δημιουργίας νεών εθνών-κρατών. Σε μία περίοδο μεγάλων συγκρούσεων, πολιτικών, στρατιωτικών και διεθνών. Στον γεωγραφικό χώρο της Ανατολής, ωστόσο, ο γεωγραφικός μετασχηματισμός θα συνδυαστεί με βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών και με γενοκτονίες ανεπιθύμητων λαών.

Οι Έλληνες πλήρωσαν βαρύτατο φόρο αίματος στο πλαίσιο της πολιτικής εθνοκάθαρσης των Νεοτούρκων εθνικιστών που ξεκίνησε το 1914 και συνεχίστηκε το 1919 από τον Μουσταφά Κεμάλ μέχρι και την ολοκλήρωσή της με τη Μικρασιατική Καταστροφή, πριν από 100 χρόνια.

Ο Νίκος Καπετανίδης σπούδασε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντος, ένα από τα σημαντικότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα του ποντιακού ελληνισμού, απ’ όπου αποφοίτησε το 1905. Ασχολήθηκε πολύ νωρίς με τη δημοσιογραφία, δημοσιεύοντας άρθρα και χρονογραφήματα σε τοπικές εφημερίδες και περιοδικά, χρησιμοποιώντας στην αρχή τα ψευδώνυμα “Σίσσυφος” και “Σπύρος Φωτεινός”, για να εξελιχθεί στη συνέχεια σε έναν από τους πιο σημαντικούς Έλληνες δημοσιογράφους και εκδότες του Πόντου. Η πνευματική του δραστηριότητα δεν εγκλωβίστηκε εκεί.

Δίνει βαρύνουσα σημασία στην εκπαίδευση και στην παιδεία, για το μέλλον της κοινωνίας και του έθνους. Δίνει αγώνες για τη μόρφωση και πρόοδο της νέας γενιάς, για τη μόρφωση και προκοπή των φτωχών, απλών ανθρώπων. Γι’αυτόν τον λόγο υπήρξε υπέρμαχος της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση, η οποία θεωρούσε, ότι θα επέτρεπε στον λαό, να κατανοεί, αλλά και να εκφράζεται ελεύθερα. Μαζί με άλλους επιφανείς, όπως τον μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθο, τον βουλευτή Ματθαίο Κωφίδη και τον Φίλωνα Κτενίδη, κατόπιν ιστορικό ηγέτη των Ποντίων προσφύγων στην Ελλάδα, αποτέλεσε την πνευματική ηγεσία των Ποντίων.

Επί ρωσικής κατοχής του Ανατολικού Πόντου, το 1916 με το 1918, ο Καπετανίδης εξέδωσε την εφημερίδα “Σάλπιξ” και με την επάνοδο των Τούρκων στην Τραπεζούντα, τον Οκτώβριο του 1918 και στις παραμονές της δεύτερης γενοκτονίας, την εφημερίδα “Εποχή”, η οποία υπήρξε η πιο μαχητική εφημερίδα του Πόντου. Μέσα από τις στήλες καταγράφει πλέον επώνυμα τα τουρκικά εγκλήματα, τις διώξεις, τις λεηλασίες εις βάρος των Ελλήνων, αλλά και των Αρμενίων.

Αγωνίζεται με τη δύναμη της πένας του για τα δίκαια των Ελλήνων του Πόντου, τα οποία βλέπει καθημερινά να καταπατούνται, ενώ παράλληλα προσπαθούσε να καλλιεργήσει την εθνική συνείδηση των καταπονημένων Ελλήνων της περιοχής. Το ’19 το καθεστώς προσπαθεί να επιβάλλει λογοκρισία στον Καπετανίδη. Τον επισκέπτεται στο γραφείο του ο σφαγέας χιλιάδων Αρμενίων και Ελλήνων, Τοπάλ Οσμάν, για να τον τρομοκρατήσει και να τον προειδοποιήσει, ώστε να παύσει, να σταματήσει την αγωνιστική του δράση.

Ο Καπετανίδης, ωστόσο, όχι μόνο δεν πτοήθηκε, αλλά συνέχισε να γράφει με τόλμη και ακόμα και εναντίον του ίδιου του Τοπάλ Οσμάν. Η κεμαλική τρομοκρατία δεν σβήνει τη φωνή του Καπετανίδη. Συνεχίζει να γράφει για τα κακώς κείμενα, για τις σφαγές και τη βίαιη πολιτική που ασκούσε το κεμαλικό εθνικιστικό καθεστώς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, να στοχοποιηθεί, να συρθεί στα ψευτοδικαστήρια, που ήταν ουσιαστικά θεσμοί εξαφάνισης όλων των πολιτικών αντιπάλων του Μουσταφά Κεμάλ, να καταδικαστεί σε θάνατο και να εκτελεστεί.

Νιώθοντας τον κλοιό να στενεύει, γράφει το 1921 στον φίλο του και στενό συνεργάτη, Φίλωνα Κτενίδη, που βρισκόταν στο Μικρασιατικό Μέτωπο. «Νιώθω πως εσύ στο μέτωπο διατρέχεις λιγότερους κινδύνους από μένα. Να ξέρεις, ότι δεν στέκεται γερά το κεφάλι στους ώμους μου. Κοιτάχτε να κάνετε καλά τη δουλειά σας και δεν πειράζει αν λείψουν και μερικά κεφάλια, σαν το δικό μου. Χαλάλι για την πατρίδα». Γνώριζε ποιό θα ήταν το τέλος του, αν συνέχιζε να δημοσοποιεί τις σφαγές και τις βιαιότητες των κεμαλικών.

Ωστόσο, δεν λύγισε. Δεν πτοήθηκε, δεν υπέκυψε στη λογοκρισία και την τρομοκρατία. Δεν σώπασε. Δεν λυποψύχισε ακόμα και όταν συνελήφθη με την κατηγορία, ότι αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία του Πόντου. Κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία και οδηγήθηκε στο δικαστήριο της Αμάσειας, μαζί με άλλους 68, όπου ο Καπετανίδης έδειξε ακόμα μια φορά παράδειγμα ηρωισμού. Όταν ο πρόεδρος του δικαστηρίου του απήγγειλε την ετυμηγορία “θάνατος δια απαγχονισμού” επειδή αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία του Πόντου, ο Καπετανίδης σηκώθηκε και συμπλήρωσε: “όχι κ. Πρόεδρε, εγώ ήθελα την απευθείας ένωση του Πόντου με την Ελλάδα”.

Ο Νίκος Καπετανίδης εκτελέστηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1921, στην Αμάσεια. Οι τελευταίες του λέξεις, όταν ανέβηκε στο ικρίωμα, μπροστά στην αγχόνη, στο συγκεντρωμένο πλήθος, ήταν “ζήτω η Ελλάδας”. Μέσα από την ηρωική μορφή του Καπετανίδη, τη δράση του, το έργο του, το τέλος του, αντικατοπτρίζονται οι αξίες, τα εθνικά ιδανικά, οι αγώνες, το πάθος των Ελλήνων του Πόντου για εθνική αποκατάσταση, αλλά και το ίδιο, το ιστορικό δράμα του Πόντου.

Το αρχείο της εφημερίδας «Εποχή» που διασώθηκε από τον αδερφό του Κώστα, είναι μία ανεκτίμητη ανοικτή πηγή για τη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού, μία παρακαταθήκη που κληροδότησε στις επόμενες γενιές ο Νίκος Καπετανίδης και που μας μεταφέρει ο εγγονός του αδελφού του, Κώστας, μέσα από τα βιβλία του “Νίκος Καπετανίδης: Ο ηρωικός δημοσιογράφος του Πόντου” και “Η Δύση του Ποντιακού Ελληνισμού από την πένα του Νίκου Καπετανίδη”. Να υπενθυμίσω επίσης, ότι η Κυπριακή Βουλή των αντιπροσώπων με ομόφωνο ψήφισμά της, στις 19 Μαΐου 1994, έχει αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Ποντίων.

Ελπίδα όλων μας είναι, ότι τέτοια εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, όπως γενοκτονίες και εθνοκαθάρσεις, θα τύχουν αναγνώρισης απ’ όλη την ανθρωπότητα.

36 χρόνια μετά τον απαγχονισμό του Νίκου Καπετανίδη το ίδιο τραγικό τέλος θα βρει στην Κύπρο από το βρετανικό αποικιοκρατικό καθεστώς ο 18χρονος Ευαγόρας Παληκαρίδης, ο έφηβος ποιητής, ο ήρωας της ΕΟΚΑ που αγώνας και η δράση του έχει προ πολλού ξεπεράσει τα όρια του κυπριακού ελληνισμού. Την 1η Απριλίου 1995 εκδηλώθηκε η σημαντικότερη προσπάθεια για την απελευθέρωση της αγγλουκρατούμενης Κύπρου. Ο ένοπλος αγώνας εναντίον της Μεγάλης Βρετναίας με όσες δυσκολίες έτρεφε το παράλογο και παράτολμο του εγχειρήματος, ήταν η μόνη διέξοδος για να πειστεί η αποικιακή υπερδύναμη, να παραχωρήσει στους Έλληνες της Κύπρου την ελευθερία τους.

Η ίδρυση της ΕΟΚΑ ήταν η φυσιολογική κατάληξη μίας μακράς και φυσιολογικής πορείας διεκδίκησης της αυτοδιάθεσης των Κυπρίων με πολιτικά και διπλωματικά μέσα. Ο Κυπριακός λαός και κυρίως η νεολαία αγκάλιασε με θέρμη την εμφάνιση της οργάνωσης. Η συμμετοχή στον αγώνα για την αποτίναξη του αποικιακού ζυγού και επίτευξη της ένωσης με την Ελλάδα ήταν μαζική. Η τετράχρονη επανάσταση των Ελλήνων της Κύπρου, είχε τους ήρωες, τους μάρτυρες και τα ολοκαυτώματά της. Ανάμεσα στα επίλεκτα μάχιμα στελέχη της ΕΟΚΑ που χάρισαν τη ζωή τους στην πατρίδα, που πολέμησαν τη βρετανική αυτοκρατορία και απαγχονίστηκαν, ξεχωρίζει η μορφή του Ευαγόρα Παληκαρίδη. Για πολλούς λόγους.

Ο Ευαγόρας ήταν ξεχωριστός. Ήταν μοναδικός, μαχητικός, οραματιστής, εμπνευστής ήρωας, εκείνου του υπέροχου αγώνα. Γεννήθηκε στην Τσάτα της Πάφου, στις 27 Φεβρουαρίου του 1938. Ο Ευαγόρας σύμφωνα με όσα έχουν καταγράψει τα αδέλφια του, οι δάσκαλοι και οι συμμαθητές του, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο πατέρας μου, από μικρό παιδί, στο δημοτικό σχολείο, έδειξε μία ιδιαίτερη έφεση στο διάβασμα και ιδιαίτερα στη λογοτεχνία. Στα εφηβικά του χρόνια αναδεικνύει ένα μοναδικό ταλέντο στην ποίηση.

Η μαθητική ζωή του Ευαγόρα στην Πάφο σημαδεύτηκε καταλυτικά από τα επεισόδια στις πανηγυρικές εκδηλώσεις για τη στέψη της Βασίλισσας της Αγγλίας, Ελισάβετ, τον Ιούνιο του 1953. Τότε ο 15χρονος Ευαγόρας ανέβηκε στον ιστό του γυμναστηρίου της Πάφου και κατέβασε τη βρετανική σημασία, δίνοντας το έναυσμα για άγριες συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις. Μεταξύ του 1954 και του 1956 η ζωή του Ευαγόρα κατακλύζεται από στίχους. Γίνεται γνωστός στον μαθητικό κόσμο της Πάφου για την ποιητική του φλέβα. Γράφει στίχους παντού, σε τετράδια, στα μαθητικά του βιβλία, στα νεανικά λευκώματα των συμμαθητών και συμμαθητριών του. Παράλληλα γνωρίζει τον έρωτα, παθιάζεται, γράφει ερωτικά ποιήματα. Γράφει για έναν έρωτα μεγάλο και αληθινό, ενώ είναι μόλις 16 χρονών. Θα τον κερδίσει τελικώς ο έρωτας της Ελλάδας και της ελευθερίας. Τον Μάρτιο του 1955 ο Παληκαρίδης πρωτοστατεί σε διαδήλωση στην Πάφο με την ευκαιρία της δίκης των συλληφθέτων του πλοιαρίου “Άγιος Γεώργιος” που έφτασε από την Ελλάδα στη Φλώρακα και συλλαμβάνεται ξανά από την αστυνομία, μαζί με δεκάδες νέους της Πάφους. Αυτήν τη φορά δικάστηκε και του επιβλήθηκε χρηματικό ποσό. Ήταν ήδη η 1η Απριλίου του 1955 που είχε αρχίσει ο αγώνας της ΕΟΚΑ και ο Ευαγόρας θα μυηθεί από τους πρώτους.

Το καλοκαίρι του 1955 θα αξιωθεί έστω και με περιπετειώδη τρόπο, του μόνο της ζωής του ταξιδιού. Θα πάρει μέρος σε ένα ταξίδι ζωής για τους τότε μαθητές τωνν κυπριακών γυμνασίων στη μαθητική εκδρομή στην Ελλάδα. Η ένταση του αγώνα της ΕΟΚΑ γίνεται αισθητή και στην πόλη της Πάφου. Οι διωκτικές αρχές συλλαμβάνουν δεκάδες νέους, ανάμεσά τους συμμαθητές και στενούς φίλους του Ευαγόρα.

Ο ίδιος αν και πρωταγωνιστής των μαθητικών κινητοποιήσεων καταφέρνει να αποφύγει τη σύλληψη και σταδιακά καταλήγει στην απόφαση, να βγει αντάρτης στο βουνό. Θα αποχαιρετήσει τους συμμαθητές του με την επιστολή της 5ης Δεκεμβρίου το 1955, όπου τους ανακοινώνει την αναχώρησή του για το ταξίδι της λευτεριάς. Ο Ευαγόρας μετά από έναν χρόνο ελεύθερης ανταρτικης ζωής στα βουνά της Πάφου, συνελήφθη τον Νοέμβριο του 1956 κοντά στο χωριό Λισός. Αφού βασανίστηκε, οδηγήθηκε στη Λευκωσία, όπου με πρωτοφανή ταχύτητα δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο, γιατί συνελήφθη μεταφέροντας ένα οπλοπολυβόλο “Bren”, το οποίο ήταν ασυναρμολόγητο. Ήταν μία από τις πιο σκοτεινές σελίδες στην ιστορία της αποικιοκρατίας το να οδηγηθεί στην αγχόνη ένα παιδί 18 χρονών με αυτήν την κατηγορία. Η θανατική του καταδίκη βαραίνει τόσο τον κυβερνήτη στην Κύπρο, τον Τζον Χάρτιν όσο και την πολιτική και πολιτειακή βρετανική ηγεσία.

Η Κύπρος θύμα και η ίδια του τουρκικού επεκτατισμού και της θηριωδίας έμελλε να έχει και η ίδια τη μοίρα με τον Πόντο. Βίοι ταυτόσημοι και παράλληλοι. Ο κυπριακός ελληνισμός έζησε τον τραγικό Ιούλιο του 1974 από τον ίδιο Τούρκο εισβολέα, τον άδικο χαμό ανθρώπων, τον βίαιο ξεριζωμό από τις πατρογονικές τους εστίες, την προσφυγιά και ακόμα, δυστυχώς μετράει πληγές. Η αποψινή εκδήλωση αποτελεί αδιαμσβήτητο γεγονός, ότι η Άγκυρα προσεγγίζει τις δύο χώρες ως ενιαίο χώρο, αμφισβητώντας καθημερινά τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου και της Ελλάδας.

Γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες απειλητικών ρητορικών και ενεργειών από το ερντογανικό καθεστώς. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η αντίδραση από την Ελλάδα και την Κύπρο απέναντι στις τουρκικές προκλητικές ενέργειες δεν μπορεί παρά να είναι κοινή.

Ο Νίκος Καπετανίδης και ο Ευαγόρας Παληκαρίδης έζησαν σε δύο διαφορετικές εποχές. Και οι δύο κάτω από διαφορετικά αυταρχικά καθεστώτα. Τους συνδέει ωστόσο η ίδια αγάπη και υπερηφάνεια για την εθνική τους ταυτότητα, την ελληνική, την οποία οι πρόγονοί τους διαφύλαξαν δια μέσου των αιώνων. Τους συνδέει το κοινό όραμα και στόχος και των δύο, η διεκδίκηση της ελευθερίας, η ένωσης της ιδιαίτερης πατρίδας τους με την Ελλάδα. Τους συνδέει ακόμα και το ίδιο τραγικό τέλος, ο θάνατος δια απαγχονισμού. Γιατί πρόταξαν το ανάστημά τους για την προάσπιση της ελευθερίας και την αγάπη τους για την πατρίδα τους, αλλά και η τόλμη που αντιμετώπισαν τη θανατική ποινή και αγχόνη. Στεκόμαστε έναν αιώνα μετά από τη θυσία του Νίκου Καπετανίδη και 65 χρόνια από τη θυσία του Ευαγόρα Παληκαρίδη με σεβασμό μπροστά στη γενναιότητα της ψυχής τους. Η θυσία τους αποτελεί παντονινό φάρο πορείας, για να καθοδηγεί τα βήματά μας στον δρόμο της τιμής και του καθήκοντος. Το παράδειγμα και οι λαμπερές μορφές τους θα φωτίζουν τον δρόμο της αρετής, της απόλητης προσήλωσης στο ιερό καθήκον, της ανιδιοτέλειας, των πανανθρώπινων αξιών, της ελευθερίας και της αγάπης για την πατρίδα.

 

Νίκος Χριστοδουλίδης Ευαγόρας Παλληκαρίδης Νίκος Καπετανίδης Ελληνοτουρκικά Κύπρος