Γράφει ο Κωνσταντίνος Χολέβας στα Παραπολιτικά:

Ο θάνατος του παλληκαριού αφύπνισε  τον Ελληνισμό. Μετά τον ηρωικό θάνατο του Παύλου Μελά, στις 13 Οκτωβρίου 1904, η κυβέρνηση των Αθηνών συνειδητοποίησε πόσο δίκιο είχε ο Ίων Δραγούμης όταν έγραφε: Έλληνες, ας τρέξουμε να σώσουμε τη Μακεδονία και η Μακεδονία θα μας σώσει!  Όλες οι δυνάμεις του Έθνους συνεργάσθηκαν για να διαφυλάξουν τη φυσική και εθνική επιβίωση του Ελληνισμού της Μακεδονίας που στέναζε υπό τον Οθωμανικό ζυγό και κινδύνευε  από την ένοπλη τρομοκρατία του Βουλγαρικού εθνικισμού και της Σχισματικής Βουλγαρικής Εξαρχίας.

Η πρώτη φάση του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα διεξήχθη το 1878, όταν οι Έλληνες Μακεδόνες αρνήθηκαν να ανταλλάξουν τον τουρκικό ζυγό με την ένταξη σε μία Μεγάλη Βουλγαρία, την  οποία υποστήριζε ο ρωσικός Πανσλαβισμός. Οι Μακεδόνες αγωνίσθηκαν με επίκεντρο το Λιτόχωρο, τη Δυτική Μακεδονία  και το όρος Μπούρινο. Ευτυχώς οι άλλες Μεγάλες Δυνάμεις σταμάτησαν τα σχέδια για ένα βουλγαρικό κράτος, το οποίο θα κατείχε όλη τη Μακεδονία πλην Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής.

Η δεύτερη  φάση του Αγώνα συμβολικά ξεκινά με τον θάνατο του Ανθυπολοχαγού Πυροβολικού Παύλου Μελά στο χωριό Στάτιστα  Καστοριάς (όχι στη Σιάτιστα Κοζάνης), σημερινό χωριό Μελάς. Ο Παύλος ανήκε σε σημαντική οικογένεια των Αθηνών με καταγωγή από την Ήπειρο και η γυναίκα του Ναταλία ήταν κόρη επιφανούς πολιτικού, του Στεφάνου Δραγούμη. Ζήτησε εθελοντικά να μεταβεί τρεις φορές στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία για να ενισχύσει τους εντοπίους και να οργανώσει τα σχέδια του Αγώνα. Ο θάνατός του από ενέδρα τουρκικού αποσπάσματος συγκίνησε το Πανελλήνιο. Έτσι αυξήθηκε η προσέλευση αξιωματικών και άλλων εθελοντών που έσπευδαν να εκπαιδεύσουν τους Έλληνες  στη Μακεδονία.

Ο Ελληνισμός νίκησε στον διμέτωπο αγώνα εναντίον Τούρκων και Βουλγάρων για τους εξής κυρίως λόγους:

  • Υπήρχε όραμα, η Μεγάλη Ιδέα. Το αίτημα για απελευθέρωση των ελληνικών πληθυσμών που είχαν μείνει έξω από τα όρια του ελληνικού κράτους.
  • Συντονίσθηκαν όλοι: Οικουμενικό Πατριαρχείο, διπλωμάτες, αξιωματικοί, δάσκαλοι και δασκάλες από την ελεύθερη Ελλάδα, εντόπιοι οπλαρχηγοί, απλοί χωρικοί, γυναίκες, παιδιά. Είναι λάθος να νομίζουμε ότι είμαστε ανοργάνωτος λαός. Όταν υπάρχει όραμα και θέληση μπορούμε να συντονισθούμε.
  • Η θυσία των κληρικών και των αγωνιστών. Για την Ορθοδοξία και τη Μακεδονία πολλοί άνθρωποι θυσιάσθηκαν και έδωσαν το παράδειγμα.

Η ελληνική συνείδηση των διγλώσσων Ελλήνων, δηλαδή εκείνων που αναγκάσθηκαν επί Τουρκοκρατίας να μιλούν τα ελληνικά παράλληλα με σλαβικές διαλέκτους ή με τα βλάχικα. Οι σλαβόφωνοι και οι βλαχόφωνοι Έλληνες πρωταγωνίστησαν στον αγώνα για τη διαφύλαξη της ελληνικότητας της Μακεδονίας και συνεργάσθηκαν με τους εθελοντές που ήρθαν από άλλα μέρη του Ελληνισμού. Κανείς δεν έκανε αναφορά σε «Μακεδονικό Έθνος». Ήταν ανύπαρκτο. Κατασκευάσθηκε το 1944 από τον Τίτο.

Η Εκκλησία, το σχολείο, η οικογένεια καλλιεργούσαν την ελπίδα και την πεποίθηση ότι ο Ελληνισμός έχει μέλλον. Παρά την πτώχευση του 1893, τη στρατιωτική ήττα του 1897 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου το 1898 οι Έλληνες της μικρής Ελλάδας, αλλά και της υπόδουλης Μακεδονίας (και Θράκης), είχαν το ψυχικό σθένος να αγωνισθούν για να προετοιμάσουν τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13.

Ας διδάξουμε στα παιδιά μας τα επίκαιρα μηνύματα του Μακεδονικού Αγώνα.

Παύλος Μελάς Ιστορία LIFE