Η Ευρώπη διαφημίζεται ως μία από τις πιο ασφαλείς και ανεπτυγμένες ηπείρους στον κόσμο, με υποδομές και συστήματα που διασφαλίζουν την τάξη και την προστασία των πολιτών της. Ωστόσο, η προσωπική εμπειρία από ένα πρόσφατο οδικό ταξίδι με την ομάδα μου σε μια ειδική αποστολή ασφάλειας υψηλού προφίλ από την Αθήνα στο Λονδίνο ανέδειξε σοβαρές ελλείψεις στην αστυνόμευση των λιμανιών, των οδικών δικτύων, και των συνόρων σε ολόκληρη την ήπειρο. Η απουσία οποιουδήποτε ελέγχου (τυχαίου ή μη) από δημόσιες δυνάμεις ασφάλειας κατά τη διάρκεια μιας διαδρομής 6.200 χιλιομέτρων μέσα από την Ιταλία, την Ελβετία, τη Γαλλία και πίσω στην πατρίδα μας, εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την ασφάλεια των ευρωπαϊκών συνόρων σε πρακτικό επίπεδο παρά τις πολιτικές προσπάθειες που καταβάλλονται σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο για να πεισθεί η κοινή γνώμη προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Οδηγώντας τον νου όλων μας να διερωτηθεί: Είμαστε τελικά ασφαλείς στην Ευρώπη;

Η Έλλειψη Ελέγχων αφήνει την Κερκόπορτα ανοιχτή…

Η απουσία ελέγχων τόσο σε ατομικά ταξιδιωτικά έγγραφα (ταυτότητα, διαβατήριο, δίπλωμα) αλλά και σε ελέγχους επί των οχημάτων της αυτοκινητοπομπής κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, παρόλο που μας προκάλεσε σοκ, δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό, αλλά αντικατοπτρίζει μια γενικότερη χαλάρωση στον τομέα της αστυνόμευσης στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πολιτική των ανοιχτών συνόρων, που εισήχθη με τη Συμφωνία Σένγκεν, προσφέρει σημαντική ευκολία στις μετακινήσεις, αλλά όπως αποδεικνύεται εκ τις πράγμασι, ενέχει σοβαρούς κινδύνους όταν η εφαρμογή των συνοδευτικών μέτρων ασφαλείας είναι ανεπαρκής.

Όπως επισημαίνει ο Barry Buzan στο έργο του People, States and Fear (1991), η ασφάλεια ενός κράτους εξαρτάται από την ικανότητά του να διαχειρίζεται τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές απειλές. Η απουσία οποιουδήποτε ελέγχου σε στρατηγικά σημεία, όπως τα λιμάνια, οι κεντρικοί οδικοί άξονες, και οι συνοριακοί σταθμοί, είναι ενδεικτική μιας ευρύτερης “ύπνωσης” που έχει εξαπλωθεί στην Ευρώπη και διαπιστώθηκε ιδίοις όμμασι.

Επιτακτική ανάγκη για ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων και της αστυνόμευσης σε στρατηγικά σημεία

Ακαδημαϊκές μελέτες, όπως αυτή του Carrera (2020), εξετάζουν τις προκλήσεις της ασφάλειας στον χώρο Σένγκεν και την ανάγκη για ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων χωρίς ταυτόχρονα να υπονομεύεται η ελεύθερη κυκλοφορία. Αυτές οι μελέτες υπογραμμίζουν την επιτακτική ανάγκη για ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων και της αστυνόμευσης σε στρατηγικά σημεία, προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια στον χώρο Σένγκεν, χωρίς να υπονομεύεται η ελεύθερη κυκλοφορία των Ευρωπαίων πολιτών.

Είναι αξιοσημείωτο ότι, σύμφωνα με την European Border and Coast Guard Agency (Frontex), το 2023 μόνο το 12% των φορτίων που περνούν μέσω των κύριων λιμανιών της Ευρώπης υπόκεινται σε φυσικό έλεγχο, ενώ το 60% ελέγχεται μόνο μέσω εγγράφων (Frontex, 2023). Η κατάσταση αυτή είναι αδιαμφισβήτητα επικίνδυνη, δεδομένου ότι, όπως αναφέρει και η Interpol, οι εγκληματικές οργανώσεις εκμεταλλεύονται συστηματικά τη χαλαρότητα των συνοριακών ελέγχων για τη διακίνηση ναρκωτικών και όπλων (Interpol, 2023).

Η ύπνωση… και οι Κίνδυνοι της Ανεπαρκούς Αστυνόμευσης

Η απουσία συστηματικών ελέγχων κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού 6.200 χιλιομέτρων, διασχίζοντας τέσσερις Ευρωπαϊκές χώρες και δύο συνοριακά λιμάνια, χωρίς κανέναν ουσιαστικό έλεγχο από δημόσιες αρχές, αναδεικνύει τα σοβαρά κενά στην αστυνόμευση των ευρωπαϊκών συνόρων και κατ’ επέκταση στην ολική ασφάλεια του Ευρωπαϊκού εδάφους. Αυτή η έλλειψη ελέγχων διευκολύνει τη δράση εγκληματικών και τρομοκρατικών δικτύων. Η ανενόχλητη διακίνηση ναρκωτικών, η εμπορία ανθρώπων (Human trafficking) και η απειλή της τρομοκρατίας καθιστούν την Ευρώπη έναν εύκολα προσβάσιμο στόχο για τη δραστηριότητα εγκληματικών οργανώσεων παγκόσμιας εμβέλειας.

Όπως σημειώνει ο Kenneth Waltz στη θεωρία του για τη διαχείριση της εξουσίας, οι ισορροπίες ασφαλείας σε μια περιοχή εξαρτώνται από την επαγρύπνηση και την ενεργή στρατηγική πρόληψης. Στρατηγική η οποία όπως διαπιστώσαμε επί του πεδίου απουσιάζει πλήρως.

Σύμφωνα με έκθεση της Europol (2024), το 70% των όπλων που χρησιμοποιούνται από τρομοκρατικούς πυρήνες στην Ευρώπη διακινούνται μέσω των ανεπαρκώς ελεγχόμενων συνοριακών σημείων και οδικών δικτύων. Αυτό υπογραμμίζει την αδυναμία των υφιστάμενων δομών ασφάλειας να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις σύγχρονες απειλές σε κρατικό, διακρατικό, και επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Επιπλέον, η έκθεση αναφέρει ότι τα εγκληματικά δίκτυα εκτείνονται από δύο έως επτά χώρες, γεγονός που αποδεικνύει και ενισχύει το αφήγημα της προσωπικής μας εμπειρίας, σχετικά με την ευκολία με την οποία μετακινούνται και εδράζονται εντός Ευρωπαϊκού εδάφους αξιοποιώντας το αφύλακτο οδικό δίκτυο και τα λιμάνια.

Σε έτερη έκθεση της Europol (2024) αναφέρει ότι τα μισά από τα πλέον επικίνδυνα εγκληματικά δίκτυα εμπλέκονται στη διακίνηση ναρκωτικών ως κύρια εγκληματική δραστηριότητα. Επιπλέον, πάνω από το 70% των εγκληματικών δικτύων εμπλέκονται σε διαφθορά δημόσιων λειτουργών για να διευκολύνουν τις εγκληματικές δραστηριότητες ή να παρεμποδίσουν την επιβολή του νόμου ή την διεξαγωγή δικαστικών διαδικασιών.

Ωστόσο, η απουσία ελέγχων στα ευρωπαϊκά σύνορα δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο, οδηγώντας πρόσφατα τη Γερμανία να πάρει μονομερώς ανησυχητικά μέτρα. Σύμφωνα με άρθρο της Deutsche Welle (2024), η μονομερής επαναφορά των συνοριακών ελέγχων από τη Γερμανία έχει προκαλέσει ανησυχίες σχετικά με την γενικότερη ασφάλεια στον χώρο Σένγκεν.

Ο λύκος μέσα στο μαντρί… Διακίνηση Ναρκωτικών, Εμπορία Ανθρώπων και Τρομοκρατία

Σύμφωνα με την UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime), το 2023 ο παγκόσμιος κύκλος εργασιών από τη διακίνηση ναρκωτικών ανήλθε σε 320 δισεκατομμύρια δολάρια, με την Ευρώπη να αποτελεί το 25% αυτής της αγοράς. Το πιο ανησυχητικό στοιχείο, ωστόσο, είναι ότι η πλειονότητα αυτών των ουσιών μεταφέρονται μέσω χερσαίων και θαλάσσιων διαδρομών που όπως διαπιστώσαμε δεν υποβάλλονται σε ελέγχους.

Η εμπορία ανθρώπων, από την άλλη, είναι μια ακόμη ανησυχητική δραστηριότητα που ευνοείται από τη χαλαρότητα των ελέγχων. Η Διεθνής Οργάνωση Μετανάστευσης (IOM) εκτιμά ότι κάθε χρόνο περισσότερα από 250.000 θύματα εμπορίας ανθρώπων περνούν μέσα από ευρωπαϊκά σύνορα, συχνά χωρίς να εντοπιστούν. Η Frontex αναφέρει ότι το 2024 εντοπίστηκαν μόνο 3.500 περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων, ποσοστό που αντικατοπτρίζει την τεράστια υποεκτίμηση του φαινομένου (Frontex, 2024). Η Eurostat αναφέρει ότι τα θύματα εμπορίας ανθρώπων στην Ευρώπη αυξήθηκαν κατά 10% από το 2021, με το ποσοστό των υπηκόων της ΕΕ μεταξύ των θυμάτων να ανέρχεται στο 59%. Αυτό υποδηλώνει ότι η εμπορία ανθρώπων δεν αφορά μόνο μετανάστες, αλλά και πολίτες της ΕΕ τους οποίους η Ευρωπαική Ένωση και οι Εθνικές κυβερνήσεις αφήνουν έρμαια στα χέρια των διακινητών.

Τα τελευταία 30 χρόνια, η Ευρώπη έχει αντιμετωπίσει σημαντική αύξηση τρομοκρατικών επιθέσεων, με ιδιαίτερη ένταση την τελευταία πενταετία. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της Europol, η κατάσταση της τρομοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2020 έως το 2023 παρουσιάζει τις εξής τάσεις:

2020: Καταγράφηκαν 57 τρομοκρατικές επιθέσεις, εκ των οποίων 21 ήταν επιτυχείς, 14 αποτυχημένες και 22 αποτραπείσες. Οι επιθέσεις αυτές οδήγησαν σε 21 θανάτους και 54 τραυματισμούς.

2021: Σημειώθηκαν 15 τρομοκρατικές επιθέσεις, με 2 θανάτους και 10 τραυματισμούς. Παρατηρήθηκε μείωση στον αριθμό των επιθέσεων σε σύγκριση με το 2020.

2022: Καταγράφηκαν 20 τρομοκρατικές επιθέσεις, με 8 θανάτους και 27 τραυματισμούς. Παρατηρήθηκε αύξηση τόσο στον αριθμό των επιθέσεων όσο και στα θύματα σε σύγκριση με το 2021.

2023: Σύμφωνα με την έκθεση TE-SAT 2023 της Europol, η τρομοκρατία και ο εξτρεμισμός παραμένουν σοβαρές απειλές για τη δημόσια ασφάλεια στην ΕΕ. Αν και δεν παρέχονται συγκεκριμένα αριθμητικά στοιχεία για το 2023, η έκθεση υπογραμμίζει τη συνεχιζόμενη απειλή από διάφορες μορφές τρομοκρατίας.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, παρά τη μείωση του συνολικού αριθμού επιθέσεων σε ορισμένα έτη, η σοβαρότητα και η φονικότητά τους παραμένουν ανησυχητικές. Η Europol τονίζει την ανάγκη για συνεχή επαγρύπνηση και συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών για την αντιμετώπιση των εξελισσόμενων απειλών.

Ανατρέχοντας στις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η Ευρώπη έχει βιώσει μεταβολές στα πρότυπα και την δράση της τρομοκρατίας. Τη δεκαετία του 1990, οι επιθέσεις προέρχονταν κυρίως από αυτονομιστικές και ακροαριστερές ομάδες. Ωστόσο, από τις αρχές του 21ου αιώνα, η απειλή μετατοπίστηκε προς τον ισλαμιστικό εξτρεμισμό, με αποκορύφωμα τις επιθέσεις στη Μαδρίτη το 2004 και στο Λονδίνο το 2005. Η τελευταία πενταετία χαρακτηρίζεται από επιθέσεις “μοναχικών λύκων” και μικρών κυττάρων, όπως οι επιθέσεις στο Παρίσι το 2015 και στις Βρυξέλλες το 2016.

Η αύξηση της τρομοκρατίας συνδέεται οριζοντίως και καθέτως με την ανεπαρκή αστυνόμευση σε οδικά δίκτυα και λιμάνια. Η Συμφωνία Σένγκεν, έχει διευκολύνει μεν τη μετακίνηση ατόμων και αγαθών, αλλά έχει επίσης δημιουργήσει προκλήσεις για την ασφάλεια αφού όπως φαίνεται οι επιβολείς του νόμου και της τάξης έχουν αδρανοποιηθεί. Η απουσία συστηματικών ελέγχων στα σύνορα έχει επιτρέψει σε τρομοκράτες να μετακινούνται ανενόχλητοι. Για παράδειγμα, οι δράστες των επιθέσεων στο Παρίσι το 2015 ταξίδεψαν από το Βέλγιο στη Γαλλία χωρίς να εντοπιστούν.

Ο λύκος και η πολιτισμική προβιά του… Η Πολιτισμική Σύγκρουση

Η μαζική μετανάστευση η οποία δεν εντοπίζεται στο οδικό δίκτυο, στα σύνορα, και τα λιμάνια έχει επιφέρει σημαντικές κοινωνικές και πολιτισμικές επιπτώσεις στην Ευρώπη, επηρεάζοντας την κοινωνική συνοχή και την πολιτική σταθερότητα. Ο Samuel Huntington, στο έργο του “Η Σύγκρουση των Πολιτισμών” (1996), υποστηρίζει ότι οι πολιτισμικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν πηγή συγκρούσεων και αποσταθεροποίησης, ειδικά όταν διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες συνυπάρχουν σε κοντινή γεωγραφική περιοχή. Η εισροή μεγάλου αριθμού μεταναστών με διαφορετικά πολιτισμικά και θρησκευτικά υπόβαθρα έχει δημιουργήσει τριβές με τις τοπικές κοινωνίες, ιδιαίτερα όταν οι μηχανισμοί ενσωμάτωσης αποτυγχάνουν πανηγυρικά.

Σύμφωνα με την Europol, η μαζική μετανάστευση έχει συνδεθεί με αύξηση κατά 45% σε εγκλήματα που σχετίζονται με τη σεξουαλική εκμετάλλευση στην Ευρώπη από το 2020 έως το 2024 (Europol, 2024). Η έκθεση επισημαίνει ότι οι μετανάστες, ιδιαίτερα οι γυναίκες και τα παιδιά, είναι ευάλωτοι σε εκμετάλλευση από εγκληματικά δίκτυα, λόγω της αβεβαιότητας και της ευαλωτότητάς τους.

Οι πολιτισμικές διαφορές και η αδυναμία ενσωμάτωσης των μεταναστών έχουν συμβάλει επίσης στην άνοδο ακραίων πολιτικών κινημάτων στην Ευρώπη. Η αύξηση της υποστήριξης σε εθνικιστικά και ξενοφοβικά κόμματα σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία έχει συνδεθεί με ανησυχίες για την εθνική ταυτότητα και την κοινωνική συνοχή. Ακαδημαϊκές μελέτες, όπως αυτή του Mudde (2019), αναλύουν την άνοδο του εθνικισμού στην Ευρώπη και τη σύνδεσή του με τη μετανάστευση και την πολυπολιτισμικότητα.

Αν και οι πολιτισμικές διαφορές δεν αποτελούν από μόνες τους αιτία τρομοκρατίας, αλλά σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, όπως η κοινωνική περιθωριοποίηση και η αποτυχία ενσωμάτωσης, έχουν τη δυναμική να οδηγήσουν σε ριζοσπαστικοποίηση και τελικά σε τρομοκρατική δράση. Μελέτες δείχνουν ότι η περιθωριοποίηση μεταναστευτικών πληθυσμών και η έλλειψη κοινωνικής ενσωμάτωσης έχουν συμβάλει στη ριζοσπαστικοποίηση δεύτερης και τρίτης γενιάς μεταναστών σε ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως σε περιοχές με υψηλή ανεργία και κοινωνικό αποκλεισμό (Vidino, 2017, σελ. 22-25). Σε αυτό το πλαίσιο, ο Huntington (1996) και ο Mudde (2019) συνδέουν την άνοδο του εθνικισμού με τον φόβο για αλλοίωση της πολιτισμικής ταυτότητας. Η Europol (2021) προειδοποιεί ότι οι πολιτισμικές εντάσεις ενισχύουν την αφήγηση εξτρεμιστικών ομάδων που παρουσιάζουν τη Δύση ως “εχθρό” του Ισλάμ (σελ. 15-17). Η δυναμική αυτή επιδεινώνει τις κοινωνικές ανισότητες, ενισχύοντας την υποστήριξη σε εθνικιστικά κόμματα και την πολιτική αστάθεια.

Οι επιθέσεις στο Παρίσι (2015) και στις Βρυξέλλες (2016), που αναδείχθηκαν και ανωτέρω, καταδεικνύουν πώς νεαροί ριζοσπαστικοποιημένοι Ευρωπαίοι πολίτες μουσουλμανικής καταγωγής εκμεταλλεύτηκαν πολιτισμικές εντάσεις και κενά στην ασφάλεια για να πραγματοποιήσουν τις επιθέσεις τους (Europol, 2020, σελ. 19-21). Πολλοί από τους δράστες είχαν μεγαλώσει σε γκέτο, όπου η αποτυχία ενσωμάτωσης τους άφησε ευάλωτους στη στρατολόγηση από εξτρεμιστικές ομάδες.

Συμπέρασμα

Η Ευρώπη, παρά τη φήμη της ως ένα ασφαλές και ανεπτυγμένο περιβάλλον, αντιμετωπίζει σοβαρά ζητήματα που εκκινούν από την ανεπαρκή αστυνόμευση. Η έλλειψη αποτελεσματικών οδικών, συνοριακών και λιμενικών ελέγχων έχουν ανοίξει τον δρόμο για την ανεξέλεγκτη δράση εγκληματικών δικτύων και τρομοκρατικών ομάδων.

Όπως διαπιστώθηκε επί του πεδίου, η Ευρώπη χρειάζεται επείγουσα ενίσχυση των μηχανισμών ασφαλείας και στρατηγική προσέγγιση για τη διαχείριση των σύνθετων αυτών προκλήσεων.

Όπως επισήμαναν οι Buzan, Waltz και Huntington, η ασφάλεια είναι ζήτημα ισορροπίας μεταξύ εξωτερικών απειλών, εσωτερικής σταθερότητας και πολιτισμικής αρμονίας. Χωρίς δραστική δράση, η «Κερκόπορτα» της Ευρώπης θα παραμείνει ανοιχτή, αφήνοντας τον «λύκο» ανενόχλητο μέσα στο «μαντρί».

ΠΗΓΗ: Geopolitico.gr

Ευρωπαϊκή Ένωση LIFE