Πριν υλοποιηθεί το όνειρο της επιστροφής της ΑΕΚ στη Νέα Φιλαδέλφεια, ένας από τους επικεφαλής του πρότζεκτ «Αγιά Σοφιά» είχε αναφέρει, ότι το κτίριο θα είναι ένα μνημείο, μέρος του οποίου είναι και το γήπεδο ποδοσφαίρο. Αυτή η δήλωση επαληθεύτηκε το Σάββατο 18 Νοεμβρίου 2023 με τα εγκαίνια του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού. Ο Δημήτρης Μελισσανίδης το χαρακτήρισε ως ένα από τα τρία παιδιά της ομάδας, μαζί με το γήπεδο και το μουσείο της ΑΕΚ που αναμένεται να είναι έτοιμο εντός του 2024, ώστε να αποκτήσει και συμβολικές διαστάσεις με τον εορτασμό του Ιωβηλαίου της ομάδας του «Δικέφαλου» αετού.

Και το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού βέβαια άνοιξε τις θύρες του μια χρονιά κατά την οποία συμπληρώθηκαν 100 έτη από τη συνθήκη της Λωζάνης, μέρος της οποίας είναι και η συμφωνία ανταλλαγής πληθυσμών, αυτή που οδήγησε 1,5 εκατομμύριο Έλληνες σε ξεριζωμό μετά από παρουσία χιλιάδων ετών στον μικρασιατικό χώρο. Μιλάμε για Έλληνες από τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη, την Καππαδοκία, τις ακτές της Αιολίας, της Ιωνίας, της Λυκίας. Του Ελληνισμού της καθ’ημάς Ανατολής…

Σκοπός του μουσείου είναι να δείξει όλη αυτήν τη μακραίωνη ιστορική πορεία, από τους πρώτους εποικισμούς μέχρι τα βυζαντινά χρόνια και από την οθωμανοκρατία μέχρι τη Γενοκτονία, τη βίαιη έξοδο και την επιστροφή στη μητέρα Ελλάδα. Εκεί συντελείται και ένα άλλο κομμάτι της ιστορίας. Η αναγέννηση.

Μέρος αυτής της διαδικασίας είναι και η ΑΕΚ, μια ομάδα που γεννήθηκε από τις στάχτες ενός κοσμοϊστορικού γεγονότος που αποτελεί μέχρι σήμερα την πιο μαύρη σελίδα στην ιστορία του Ελληνισμού. Η ΑΕΚ είναι ένα κομμάτι αυτής της αναγέννησης. Είναι ομάδα που συγκέντρωσε στους κόλπους τους πρόσφυγες αθλητές και έχτισε μια πορεία σε σημείο να κάνει πρωταθλητισμό και να αποτελεί μία από τις κορυφαίες ομάδες της Ελλάδας. Τα περιγράφει πολύ όμορφα ο Τάσος Μπουλμέτης στην ταινία «1968» για το έπος της «Βασίλισσας».

Το ξέρω, ότι πολλοί οπαδοί δεν το βλέπουν έτσι. Έχουν απομυθοποιήσει τα ρομαντικά κομμάτια και ταυτίζονται περισσότερα με τα αγωνιστικά, τις μεταγραφές, τα συστήματα, τις δηλώσεις. Ο Αθλητισμός όμως αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο και αυτές οι ιδιαιτερότητες κάθε ομάδας βοηθούν στο να ξεχωρίζει η μία με την άλλη. Φαντάζεστε ο αθλητισμός να ήταν μόνο ρεκόρ και αριθμοί; Θα έχανε σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική του απήχηση…

Το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού ενώνει όλα τα κομμάτια και συνθέτει το παζλ της ιστορίας της ΑΕΚ,  η οποία ωστόσο θα γίνει ορατή στο άλλο μουσείο που ετοιμάζεται και αποτελεί, κατά τη μελισσανίδειο δήλωση, το τρίτο παιδί της ομάδας.

Η περιήγηση

Η περιήγηση στο χώρο είναι μία διαδικασία, κατά την οποία ο επισκέπτης θα κληθεί να χρησιμοποιήσει τρεις από τις πέντε του αισθήσεις. Όραση, ακοή και αφή. Τα εκθέματα είναι τοποθετημένα σε βιτρίνες, οι οποίες ζωντανεύουν με προβολή εικόνων ή οπτικοακουστικού υλικού. Δεν υπάρχει σημείο από τα 1000 τετραγωνικά του χώρου που τα αφτιά του επισκέπτη δεν πιάνουν ήχους και μελωδίες, είτε αυτοί είναι κάποιο παραδοσιακό τραγούδι, είτε τραγούδια ανθρώπων που συμβολίζουν την αναγέννηση που σας προαναφέραμε, όπως ο Γιώργος Νταλάρας και η Χάρις Αλεξίου.

Το Μουσείο πάντως ακολουθεί πιστά χωροχρονικά την πορεία της ιστορίας. Παρουσιάζει εκθέματα της καθημερινότητας των ανθρώπων, είτε των αστικών περιοχών είτε της υπαίθρου, πριν ξεριζωθούν, όπως οι φορεσιές τους, οι αργαλιοί, τα ασημικά, τα κηροπήγια, μουσικά όργανα, παραδοσιακά όπως ποντιακή λύρα ή της Δύσης όπως πιάνο. Από το πρώτο μέρος που είναι η ακμή και η ζωή στις αλησμόνητες πατρίδας περνάμε στο δεύτερο μέρος, στο οποίο είναι αποτυπώνεται οι σκιές που πέφτουν πάνω από τους Έλληνες της Ανατολής.

Ο Α’Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μικρασιατική Εκστρατεία. Ο φωτισμός σε αυτό το μέρος αρχίζει και γίνεται σκοτεινότερος για να αποτυπώσει τα μαύρα σύννεφα πάνω από τον Ελληνισμό. Ο χώρος αρχίζει να διαμορφώνεται με καμπύλες και να δημιουργεί μία δίνη, πάνω στην οποία προβάλλονται ιστορικές αναφορές. Περνάμε στην Καταστροφή της Σμύρνης, τον αποτρόπαιο θάνατο του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου, ο οποίος έχει αγιοποιηθεί από την Εκκλησία μας και ακολουθεί η ανταλλαγή πληθυσμών. Σημείο αναφοράς αποτελεί η θάλασσα μέσω της οποίας ήρθαν οι πρόσφυγες βρισκόμενοι πάνω στα καράβια του ξεριζωμού.

Η εγκατάσταση στην Ελλάδα είναι το επόμενο κεφάλαιο. Παρουσιάζεται η ζωή των προσφύγων, οι αντίξοες συνθήκες που αντιμετώπισαν στη μητέρα πατρίδα, ενώ δίνονται παραδείγματα για το πως έρχονται τα πράγματα πάνω κάτω. Η ιστορία του Ιάκωβου Μελισσανίδη (σ.σ.παππούς του Δημήτρη Μελισσανίδη) είναι χαρακτηριστική. Το 1918 είναι άρχοντας και το 1943 είναι οδοκαθαριστής στη Φλώρινα. Οι Έλληνες όμως μία φυλή εργατική και πολυμήχανη καταφέρνουν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες, να δημιουργήσουν, να φτιάξουν το μέλλον τους.

Έπεσαν και σηκώθηκαν. Αναγεννήθηκαν. Αυτό είναι το μήνυμα που στέλνει ο πυρρίχιος χορός Σέρρα των Ποντίων που αποτυπώνεται στο τέλος οπτικοακουστικά από τους χορευτές της Ευξείνου Λέσχης Αθηνών. Είναι οι ίδιοι που χόρεψαν στα εγκαίνια του γηπέδου τον Οκτώβριο του 2022. Στο τέλος παρουσιάζονται φωτογραφίες προσφύγων-αθλητών της ΑΕΚ, ούτως ώστε να γίνει ένα «δέσιμο» του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού με αυτό της ομάδας, το οποίο θα βρίσκεται στον τρίτο όροφο του κτιρίου.

Η διάδραση και το φοβερό τρικ των μουσειολόγων

Όλη αυτή η περιήγηση όμως είναι διαδραστική. Παράλληλα με την εξέλιξη της ιστορίας δίνεται στον επισκέπτη η δυνατότητα να πληροφορηθεί περισσότερα στοιχεία μέσω οθονών αφής, οι οποίες προβάλλουν βίντεο με λεπτομέρειες για την ιστορία αλλά και τα εκθέματα. Όπως είπε και ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και βουλευτής της ΝΔ, Άγγελος Συρίγος, μιλώντας στο Sportdog  «το αντικείμενο σου μιλάει και σε υποχρεώνει να το ψάξεις».

Από πλευράς τεχνολογίας μεγάλη εντύπωση προκαλούν τα φιλμ που παρουσιάζουν ασπρόμαυρες φωτογραφίες που ξεκινούν από το δάπεδο, εισέρχονται στις προθήκες και δίνουν ενέργεια και κινητικότητα στα εκθέματα. Είναι οπτικό τρικ που αποτελεί έμπνευση της ομάδας των μουσειολόγων, της οποίας ηγήθηκε ο Ηλίας Παπαγεωργίου.

Τα εκθέματα είναι εκατοντάδες και όλα έχουν ξεχωριστή αξία! Προσωπικά, λόγω καταγωγής, μου έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση  τα κομμάτια από τέμπλο ιερού ναού της Τραπεζούντας. Ίσως γιατί «δένουν» και με τα λόγια του Δημήτρη Μελισσανίδη, ότι «η Ορθοδοξία είναι πλούτος και ρίζα αθανασίας…». Υπάρχουν όμως πολλές ακόμα λεπτομέρειες του Μουσείου που χρήζουν μεγαλύτερης εξερεύνησης. Γι’αυτό αξίζει να το επισκεφτείτε και να αφιερώσετε πολύ χρόνο. Θα μάθετε πολλά πράγματα και σίγουρα θα λάβετε μαθήματα ζωής…

Κατάθεση ψυχής

Είπε και κάτι ακόμα ο ηγέτης της ΑΕΚ. Αποκάλεσε το μουσείο κατάθεση ψυχής. Νομίζω, ότι αυτά τα λόγια επιβεβαιώθηκαν σε ένα παρασκήνιο στο οποίο έτυχε να είμαι μάρτυρας. Μετά το τέλος της περιήγησης είδα έναν από τους αθέατους ήρωες του μουσείου που έφεραν τον κόσμο ανάποδα για να φέρουν κειμήλια για το μουσείο, τον Νίκο Καραμπουρνιώτη να βουρκώνει και να δακρύζει, βγάζοντας όλη την ένταση 5 ετών, μαζί με την πρόεδρο του Μουσείου, Έφη Μαυροπούλου. Νομίζω, ότι αυτό το περιστατικό ήταν ο ορισμός της κατάθεσης ψυχής… Οι άνθρωποι που δούλεψαν έδωσαν όλον τον εαυτό τους.

Ξέρετε, κάθε αντικείμενο του μουσείου κρύβει και μια οικογενειακή ιστορία. Οι άνθρωποι που εντόπισαν και συγκέντρωσαν τα εκθέματα είχαν πολύ δύσκολο έργο στη συλλογή τους. Ήταν μία δουλειά που χρειάστηκε να αφιερώσουν προσωπικό χρόνο και σίγουρα επηρεάστηκαν ψυχολογικά, γιατί οι ιστορίες πίσω από κάθε κειμήλιο δεν είναι ευχάριστες και επηρεάζουν ψυχικά όποιον τις ακούει… 

Το εθνικό έργο

Ο καθηγητής ιστορίας Κωνσταντίνος Φωτιάδης μιλώντας στο Sportdog υποστήριξε, ότι η ΑΕΚ έκανε το χρέος της, αυτό που 100 χρόνια δεν έκανε η Πολιτεία. Νομίζω, ότι η Ένωση επιτελεί εθνικό έργο γιατί με το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού κρατά άσβεστη τη μνήμη, την οποία κάποιοι θέλουν να χάσουμε, σε μια εποχή που οι λύκοι αλυχτούν και ορέγονται… Γαλάζιες Πατρίδες.

Όταν τα βιβλία ιστορίας στα σχολεία δεν βοηθούν στη διατήρηση της ιστορικής αλήθειας, μια ποδοσφαιρική ομάδα πάει κόντρα στην πολιτική της λήθης και δείχνει τον δρόμο.  Επίσης συμφωνώ 100% με τον αναπληρωτή υπουργό Αθλητισμού κ. Βρούτση. Το μουσείο ανήκει σε όλους τους Έλληνες, όχι μόνο στους οπαδούς της ΑΕΚ.

Όταν όμως θα έρχονται τόσα σχολεία απ’ όλη την Ελλάδα για να δούνε το Μουσείο, τότε είναι φυσικό πολλά παιδάκια να επηρεαστούν και να αποκτήσουν «κιτρινόμαυρες» προτιμήσεις. Για τους θεολόγους αυτό λέγεται προσηλυτισμός. Για τους γεωπολιτικούς αναλυτές… μαλακή ισχύς. O πολιτισμός αποτελεί shoft power. 

Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού Νέα Φιλαδέλφεια ΑΕΚ